الگوی حکمرانی شهید رئیسی؛ امتداد راه شهید بهشتی و حاج قاسم
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، همزمان با فرارسیدن نخستین سالگرد شهادت مظلومانه رئیس‌جمهور مردمی، شهید آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی و جمعی از شهدای خدمت، پرونده‌ای ویژه برای بازخوانی ابعاد شخصیتی، کارنامه و رویکردهای مدیریتی این شهید والامقام تهیه کرده‌ایم.
در همین راستا، گفت‌وگویی با آیت‌الله عباس کعبی، عضو هیئت رئیسه مجلس خبرگان رهبری و نایب‌رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
تسنیم: ابعاد شخصیتی و مدل حکمرانی شهید آیت‌الله رئیسی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آیت‌الله کعبی: یاد و نام شهدای بزرگ خدمت، به‌ویژه آیت‌الله شهید سید ابراهیم رئیسی را گرامی می‌داریم و از درگاه الهی برای ایشان علو درجات مسئلت می‌نماییم.
در بررسی ابعاد مختلف شخصیتی، معنوی و حکمرانی شهید آیت‌الله رئیسی می‌توان به، جایگاه والای اخلاقی و معنوی ایشان، مدل حکمرانی بر پایه روحیه جهادی، انقلابی و میدانداری، نقش ایشان در تقویت وحدت و انسجام ملی، حمایت مستمر و مؤثر از جبهه مقاومت اسلامی و در نهایت، نقش ایشان در تحول رویکرد مدیریتی کشور بر پایه روحیه جهادی و انقلابی اشاره کرد. چه بسا در وصف میدانداری این شهید والا مقام بسیار بیان شده است.
شهادت ایشان بازتابی گسترده در جامعه داشت و موجب شد مردم بیش از پیش به خدمات و شخصیت برجسته او پی ببرند. شهید رئیسی امروز در امتداد راه و مکتب شهید بهشتی، شهید رجایی و همسو با اندیشه و مکتب شهید حاج قاسم سلیمانی شناخته می‌شود.
تسنیم: چه ویژگی‌ها و شاخصه‌های خاصی در شهید رئیسی وجود داشت؟
آیت‌الله کعبی: موضوع مهم مردم‌سالاری دینی در نظام جمهوری اسلامی ایران ناظر بر شخصیت شهید رئیسی بود؛ اینکه نظام مقدس جمهوری اسلامی بر پایه مردم‌سالاری اسلامی بنیان نهاده شده است. حاکمان برای تحقق مردم‌سالاری دینی علاوه بر فهم عمیق از تئوری اسلام، می‌بایست در عرصه عمل نیز متعهد و پایبند به ارزش‌های اسلامی بوده و دارای ویژگی‌هایی نظیر؛ شناخت اسلام ناب و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام، تبعیت از ولایت فقیه و شناخت منظومه فکری رهبری، برخورد متواضعانه و خدمت‌محور با مردم، جذب نخبگان به بدنه نظام، روحیه صبر، مقاومت و شرح صدر باشند. همگی این ویژگی‌ها از جمله شاخصه‌هایی است که در وجود شهید رئیسی به‌صورت جامع متجلی بود.
تسنیم: نحوه تعامل با مردم و جایگاه مردم در سیره مدیریتی و حکمرانی شهید رئیسی چگونه بود؟
آیت‌الله کعبی: نحوه تعامل با مردم و همچنین جایگاه مردم در نگاه مدیریتی و حکمرانی شهید رئیسی بسیار حائز اهمیت بود.
برای تحقق مردم‌سالاری اسلامی، مسئولان باید هفت رویکرد اصلی را در قبال مردم مدنظر قرار دهند، که تمامی این رویکردها به‌صورت عینی و عملی در سیره مدیریتی و رفتاری شهید رئیسی مشاهده می‌شد.
نخستین رویکرد در تعامل صحیح با مردم، شناخت دقیق و عمیق از آنان و نیازهایشان است. باید قدر مردم را دانست، چرا که آنان مخلوق خداوند هستند. بر اساس تعالیم دینی، مردم به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند: یا «اِمّا نظیرٌ لکَ فی الخَلق» هستند، یعنی در آفرینش با تو همانندند، یا «أخٌ لکَ فی الدّین» یعنی در دین با تو برادرند.
اینکه مردم مخلوق خداوند هستند و کرامت ذاتی دارند، ریشه در این آیه شریفه دارد که فرمود: «وَ لَقَد کَرّمنا بَنی آدَم»؛ یعنی ما به فرزندان آدم کرامت بخشیده‌ایم. انسان‌ها از فطرتی پاک و الهی برخوردارند: «فِطرة الله الّتی فَطر الناس علیها». توجه به هدایت انسان‌ها نیز به‌عنوان هدف اصلی و مأموریت کلی انبیا، از اصول بنیادین نگاه دینی به مردم است.«اِنّا هَدَیناهُ السَّبیلَ اِمّا شاکِرا وَ اِمّا کَفورا».
شناخت این حقیقت که مردم مخلوق خدا و دارای فطرتی الهی هستند و هدایت آنان بر ما فرض بوده و مسئولیتی الهی برای حاکمان است، که موجب می‌شود حکمرانی بر اساس خدمت به مردم و رشد و تعالی آنها شکل گیرد. این نگاه در سیره شهید آیت‌الله رئیسی به‌وضوح دیده می‌شد.
شهید رئیسی با تمام وجود دغدغه هدایت، حمایت، و رفع مشکلات مردم را داشت. با عشق و انگیزه‌ای وصف‌ناپذیر نهادها و دولت‌ها را برای خدمت به مردم بسیج می‌کرد و در این مسیر خستگی‌ناپذیر بود. حتی روزهای پنج‌شنبه و جمعه را به سفرهای استانی اختصاص داده بود. ایشان هرگز پشت میز نمی‌نشست؛ بلکه میز خدمت را به میان مردم میبرد.
مدیر و حکمران مردمی کسی است که در میدان حضور دارد، نه در پشت میز باشد. شهید رئیسی بارها مورد ملامت قرار می‌گرفت که این نوع حضور در میان مردم نوعی «توده‌گرایی» یا به زبان امروزی، «شمول‌گرایی» است؛ اما او در پاسخ می‌گفت: من با حضور در میان مردم خستگی‌ام را از بین می‌برم. درواقع رسالت ما حل مشکلات مردم و شناخت دقیق نیازهای آن‌هاست.
او تنها کسی بود که هشت بار به استان خوزستان سفر کرد و گفت: اگر نیاز باشد، باز هم خواهم آمد، تا زمانی که مشکلات مردم خوزستان حل شود.
این باور عمیق که «مردم ولی‌نعمت ما هستند»، برگرفته از فرمایش امام خمینی (ره)، در وجود شهید رئیسی نهادینه شده و از عمق جان به آن ایمان داشت.
ویژگی دوم حکمرانی دینی، مردم‌گرایی و مردم‌خواهی است. به این معنا که حاکم باید مدافع حقوق مردم باشد. بر اساس شناخت نزدیکی که از شهید آیت‌الله رئیسی داشتم، ایشان حقیقتاً نمونه‌ای بارز از یک حکمران مردم‌گرا و مردم‌خواه بود.
تسنیم: دفاع از حقوق مردم در مقابل خواص و مسؤلان یا به معنای عام؟
آیت‌الله کعبی: دفاع از حقوق مردم، یعنی اگر تزاحم یا تضاد منافعی در میان خواص، عوام و یا میان گروه‌های خاص مسئول و عموم مردم به‌وجود آمد، مدیر باید جانب مردم را بگیرد. همان‌گونه که امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرمایند: “علیک برِضَى الْعَامَّةِ”؛ یعنی گرایش و محبت حاکم باید به سوی توده‌های مردم باشد. در ادبیات امروز از آن با عنوان “مردم‌گرایی” یاد می‌شود، “مدیرگرایی” و دنباله‌روی از منافع محدود اطرافیان منظور نیست.
اگر در مسئله‌ای تضاد بین منافع مسئولان و منافع مردم به‌وجود می‌آمد، شهید رئیسی همواره جانب مردم را می‌گرفت و منافع آنها را بر ملاحظات سیاسی یا مالی ترجیح می‌داد. شواهد متعددی وجود دارد که در چنین شرایطی، ایشان با صراحت و گاه با شدت، نسبت به برخی مدیران تندی می‌کردند؛ مدیرانی که به جای تأمین منافع مردم، ملاحظات بودجه‌ای یا منافع دولت را اولویت قرار می‌دادند.
مثلاً وقتی برخی مدیران عنوان می‌کردند که به دلیل کمبود منابع مالی امکان حل فلان مشکل مردم وجود ندارد، ایشان پاسخ می‌دادند که تأمین اعتبار و حل مشکل مردم وظیفه ماست و نباید به بهانه کمبود بودجه از انجام آن شانه خالی کرد.
ویژگی سوم در حکمرانی دینی، مردم‌خواهی است؛ مفهومی متفاوت از مردم‌گرایی. مردم‌خواهی یعنی محبت، دلسوزی و عشق ورزیدن به مردم. این محبت در رفتار، گفتار و حتی دعاهای یک مدیر برای مردم نمود می‌یابد.
در فرهنگ اسلامی، دعا برای مؤمنین و مؤمنات توصیه شده است: “رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ” و این برای مدیران، نه‌تنها توصیه بلکه وظیفه‌ای شرعی و اخلاقی است. قرآن نیز خطاب به پیامبر می‌فرماید: “وَاسْتَغْفِرْ لَهُم…”؛ از خداوند برای مردم طلب آمرزش کن.
شهید رئیسی حقیقتاً مردم را دوست داشت؛ نه فقط در ظاهر و سیاست، بلکه از روی دلسوزی واقعی. هرگاه در جریان مشکلات مردم قرار می‌گرفت، با تمام وجود دعا می‌کرد، پیگیری می‌کرد و آرام نمی‌گرفت تا برای آن مسئله راه‌حلی بیابد.
ویژگی چهارم یک حکمران اسلامی، مردم‌داری است. منظور از مردم‌داری، صِرف حضور در میان مردم نیست، بلکه به معنای توانایی تحمل مردم، همراهی با آنها، و همدلی با شادی‌ها و غم‌هایشان است.
در قرآن کریم خداوند به پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید:
“وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ، وَلَا تَعْدُ عَیْنَاكَ عَنْهُمْ” یعنی، با کسانی که صبح و شام پروردگارشان را می‌خوانند و تنها رضای او را می‌طلبند، شکیبا باش و از آنان روی مگردان.
این فرمان الهی، تأکید بر همراهی با نیروهای مؤمن، انقلابی و میدان‌دار جامعه دارد؛ حتی اگر پابرهنه باشند و مسئولیتی در ساختار حکومتی نداشته باشند. خداوند به پیامبر دستور می‌دهد این افراد را تحمل کند، با آنها همراه شود و صدای‌شان را بشنود.
همچنین در توصیف پیامبر آمده است:
“لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ، عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ، حَرِیصٌ عَلَیْكُم، بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ”.
تسنیم: باتوجه به این اوصاف، مسؤلان چه ویژگی‌هایی باید در قبال مردم داشته باشند؟
آیت‌الله کعبی: در همین چارچوب، حکمران اسلامی باید چهار ویژگی را نسبت به مردم داشته باشد:
یک. از متن مردم باشد و درد و رنج آنها را با گوشت و پوست خود لمس کرده باشد. شهید رئیسی این‌گونه بود؛ او طعم فقر و محرومیت را چشیده بود.
دو: از رنج مردم، رنج ببرد؛ مشکلات مردم برایش سنگین و ناراحت‌کننده باشد.
سه: تلاشش برای خدمت به مردم باشد، نه اینکه تنها برای منافع خود و اطرافیانش کار کند؛ چنان‌که در قرآن آمده: “حریص علیکم” یعنی دلسوز و کوشا برای مردم باش.
چهار: برخوردش از موضع تواضع و محبت با مردم باشد؛ نه از موضع قدرت و تکبر رفتار کند. این همان مردم‌داری واقعی است.
پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: خداوند همان‌گونه که به من دستور داد فرایض را انجام دهم، به من دستور داد که مردم‌دار باشم.
ویژگی پنجم، مردم‌یاری است. مردم‌یاری، به معنای خدمت عملی و مؤثر به مردم در عرصه‌های گوناگون زندگی است. خادم مردم بودن، صرفاً یک شعار نیست؛ بلکه نیازمند اقداماتی ملموس و میدانی است.
تسنیم: چه نمونه بارزی از “مردم یاری” شهید رئیسی در خاطر دارید؟
آیت‌الله کعبی: برای نمونه، شهید رئیسی نسبت به مسئله قطعی برق مردم، حساسیت ویژه‌ای داشت. در شرایطی که کشور با کمبود انرژی روبه‌رو بود، او تلاش می‌کرد با بسیج امکانات و هماهنگی میان نهادها، مانع از قطع برق خانه‌های مردم شود. این نوع مدیریت موجب می‌شد مردم کمتر آثار بحران را احساس کنند و با آسودگی بیشتری زندگی کنند.
مردم‌یاری یعنی مدیر و مسئول، خود را وقف آسایش، امنیت، و آرامش مردم کند. این روحیه، از ویژگی‌های برجسته شهید رئیسی بود.
ویژگی ششم، مردم‌یابی است. مردم‌یابی به معنای مشارکت واقعی و ملموس در سختی‌ها و مشکلات مردم؛ یعنی درک عمیق و درونی از وضعیت آنها، احساس مسئولیت نسبت به نیازها و توقعات آنان، و رفع کمبودها و مشکلات‌شان است.
تسنیم: کدام اقدام شاخص شهید رئیسی مصداق مردم‌یابی است؟
آیت‌الله کعبی: نمونه بارز این موضوع، اقداماتی است که ایشان در زمینه مسکن مهر انجام دادند، همچنین فعالیت‌های مربوط به توزیع بسته‌های معیشتی و حمایت از گروه‌های آسیب‌پذیر و حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی که کارهای بسیار ارزشمندی بود. این مفهوم مردم‌یابی، همانند آموزه‌های عقلی امیرالمؤمنین(ع) است که می‌فرماید باید شریک سختی‌های زندگی مردم باشیم.
ویژگی هفتم، مردم‌بانی است که معنای آن مشابه نگهبانی و پاسبانی است؛ یعنی فردی که همواره مراقب وضعیت مردم است، حتی در سطح کلان و به گونه‌ای که مردم متوجه حضور او نشوند. برای مثال، در بحران کرونا، عملکرد ایشان فوق‌العاده بود تا بتواند این بحران را کنترل کند و مردم در امنیت باشند. همین رویکرد در مسائل مختلف مانند آلودگی محیط زیست، بهداشت، مخاطرات امنیتی و سایر زمینه‌ها ادامه داشت.
مردم‌بانی به معنای پاسخگویی به مشکلات امنیتی مردم است؛ به گونه‌ای که در صورت بروز مشکل، مردم بتوانند به سرعت به مسئول مربوطه اطلاع دهند و مسائل به طور مناسب رسیدگی شود. مدیر در سطح ریاست جمهوری باید مسائل کلان مردم را پایش و رصد کند، جلوی فساد را بگیرد و مصالح عمومی را حفظ کند تا جان، اندیشه، فکر و مال مردم محفوظ بماند و مردم احساس امنیت و آرامش داشته باشند.
تسنیم: شهید رئیسی با چه ویژگی‌های خاصی شناخته می‌شدند؟
آیت‌الله کعبی: خداوند تبارک و تعالی به شهید رئیسی اخلاص، تواضع، ساده‌زیستی و عشق به خدمت به محرومان و مستضعفان عطا کرده بود. ایشان با اخلاق و ویژگی‌های ممتاز اجتماعی و مدیریتی از جمله سعه صدر، تحمل، صبر در برابر بدخواهی‌ها، خستگی‌ناپذیری، روحیه جهادی و پیگیری مستمر تا حصول نتیجه، و همچنین جوانگرایی در مدیریت، شناخته می‌شدند.
تسنیم: خاطره‌ای از فعالیت زیاد و خستگی‌ناپذیری شهید رئیسی دارید؟
آیت‌الله کعبی: یکی از مسئولان چند روز پیش به من گفت، ایشان سه سال کاری را انجام دادند که دیگران در ده سال انجام می‌دهند؛ این گفته کاملاً درست است. من از نزدیک شاهد بودم؛ یک روز جمعه که به فرودگاه تهران رسیده بودم و کار مهمی داشتم، با ایشان تماس گرفتم و درخواست ملاقات کردم. شهید پاسخ داد: بله، بیایید، من در ریاست جمهوری هستم. سپس جلسه‌ای مفصل با ایشان داشتیم که یک ساعت و نیم طول کشید. در آن جلسه گفت: قبل از شما آقای زلفی‌گل وزیر علوم بود و بعد از شما وزیر نفت را ملاقات خواهم کرد. برنامه‌ام تا ظهر پر است. حتی در روزهایی که سفر نمی‌کرد، باز هم مشغول کار بود.
تسنیم: می‌شود گفت که شهید رئیسی تجسم مردم‌سالاری اسلامی در میدان حکمرانی بود؟
آیت‌الله کعبی: بله و واقعا مردم ما باید قدردان خادمان خود مانند شهید رئیسی باشند. بنابراین، مردم‌سالاری باید بر پایه ارزش‌های والای دینی، اخلاقی و اسلامی در عرصه عمل خود را نشان دهد. شهید رئیسی تجسم واقعی مردم‌سالاری اسلامی در میدان حکمرانی بود. خداوند رحمتش کند و به ما توفیق دهد که راه این شهدای والا مقام را ادامه دهیم.
انتهای پیام/
