انسان‌های باستانی چگونه از فاجعه اقلیمی ۸۲۰۰ سال پیش جان سالم به در بردند؟
چهار هزار سال پس از پایان آخرین عصر یخبندان، جوامع شکارچی گردآورنده برای بار دیگر با دگرگونی ناگهانی اقلیم مواجه شدند؛ تغییری که آن‌ها را مجبور کرد تا در زمانی کوتاه، با جهانی بسیار سردتر تطبیق یابند.
اگرچه آن دگرگونی که با عنوان «رویداد سرمایشی ۸۲۰۰ ساله» شناخته می‌شود، به‌اندازه‌ی واپسین مراحل عصر یخبندان (که حدود ۱۱٬۷۰۰ سال پیش پایان یافت) طولانی و سخت نبود، باعث شد که دما ظرف چند دهه، تا ۶ درجه سانتی‌گراد کاهش پیدا کند. در همین زمان، توده‌ای عظیم به‌اندازه‌ی کشور اسکاتلند از بستر قاره‌ای نروژ جدا شد و با ایجاد سونامی عظیم استورگا، آخرین حلقه‌ی اتصال بریتانیا به اروپا را گسست.
رویداد سرمایشی ۸۲۰۰ ساله دما را در چند دهه تا ۶ درجه سانتی‌گراد کاهش داد
با‌این‌حال، انسان‌ها در نیم‌کره‌ی شمالی توانستند در سرمای شدید دوام بیاورند. برخی مهاجرت کردند، برخی دیگر نیز در برابر سرمای ناگهانی ایستادگی کردند. ریک شولتینگ، باستان‌شناس در دانشگاه آکسفورد، به نیوساینتیست می‌گوید: «مردم در برابر طبیعت دست‌بسته نبودند. واکنش آن‌ها به طرز شگفت‌انگیزی سریع و خلاقانه بود.»
پیشتر، پژوهش‌ها درباره‌ی رویداد ۸۲۰۰ ساله بیشتر بر بررسی‌های منطقه‌ای متمرکز بود. اما شولتینگ و همکارانش با گردهم‌آوری شواهد باستان‌شناختی و زیست‌محیطی از شمال‌غرب اروپا تا جنوب سیبری، تلاش کردند چشم‌اندازی وسیع‌تر از این رویداد ترسیم کنند.
داده‌های گردآوری‌شده طیف گسترده‌ای داشت: از گورستان‌های بزرگ شکارچی گردآورنده‌ها و حدود ۳۰۰ بقایای تاریخ‌گذاری‌شده‌ی انسانی و جانوری در منطقه بایکال گرفته تا لایه‌های رسوبی دریاچه‌ها که به لطف گرده‌ی گیاهان و زغال‌های باستانی، می‌توانند تصویری دقیق از تغییرات اقلیمی و پوشش گیاهی را در مقیاس دهه‌ها، ارائه دهند.
بیشتر بخوانید
نتایج پژوهش نشان می‌دهد واکنش انسان‌ها به سرمای ناگهانی در مناطق مختلف، کاملاً متفاوت بوده است. برای مثال، در آب‌دره اسلو، شمار سکونتگاه‌ها افزایش یافت. این امر نشان می‌دهد که جوامع ساحلی احتمالاً با تکیه بر منابع دریایی پایداری مانند ماهی، فک و صدف، هم در برابر سرما مقاومت کرده و هم در شرایط سخت، رشد کردند.
در جنوب‌شرق سیبری و حوالی دریاچه بایکال، داستان مشابهی در جریان بود. منابع آبی چنان به ثبات زندگی کمک کرده بودند که تقریباً هیچ نشانه‌ای از بحران یا تغییر الگوی زیستی در این دوره دیده نمی‌شود.
اما در حوالی دریاچه اونگا در شمال‌غرب روسیه، جهشی در استفاده از گورستان‌ها دیده شد که به‌نظر نمی‌رسد حاصل افزایش مرگ‌ومیرها باشد. احتمالاً مردم منطقه به‌دلیل وفور ماهی و گوزن، به این نقطه پناه آورده بودند و به همراه هم، در منطقه ماندند تا سرما را پشت سر بگذارند.
در مقابل، به نظر می‌رسد که جوامع ساکن سواحل غربی اسکاتلند، از زندگی مبتنی بر ماهی‌گیری فاصله گرفتند. شواهد نشان می‌دهد این مردم به نواحی درونی‌تر خشکی عقب‌نشینی کردند تا بتوانند سرمای شدید را بهتر تحمل کنند.
اگر جریان اقیانوسی گلف استریم دچار اختلال شود، شاید ما نیز با سناریویی مشابه مواجه شویم
میکائل مانینن از دانشگاه هلسینکی، رویداد ۸۲۰۰ ساله را به‌عنوان الگویی توصیف می‌کند که نشان می‌دهد گرمایش زمین، چگونه می‌تواند جریان‌های اقیانوسی را تغییر دهد و حتی به دوره‌هایی از سرمایش ناگهانی منجر شود. او هشدار می‌دهد که اگر امروز جریان اقیانوسی گرم و قوی گلف استریم دچار اختلال شود، شاید ما نیز با سناریویی مشابه مواجه شویم: «همان‌طور که مردم ۸۲۰۰ سال پیش مجبور به سازگاری شدند، ما هم ناگزیر خواهیم بود به بحران واکنش نشان دهیم.»
فیلیپ کرومبه، باستان‌شناس در دانشگاه خنت، در تحلیل پژوهش بر ارزش مقایسه‌های بین‌منطقه‌ای تأکید دارد. به‌گفته‌ی او، تجربه‌ی امروز ما از تغییرات اقلیمی نشان داده که تأثیرات محیطی می‌توانند از منطقه‌ای به منطقه‌ی دیگر بسیار متفاوت باشند و اکنون، مطالعه نشان می‌دهد که این امر در گذشته نیز صادق بوده است.
در نهایت، شولتینگ به موضوعی بنیادین اشاره می‌کند: «گزینه‌های در دسترس انسان‌های آن زمان، با ما بسیار متفاوت بوده است.» او توضیح می‌دهد که تا وقتی افزایش یا کاهش دما مستقیماً بر بارش‌ها، مهاجرت حیوانات یا تنوع گیاهی اثر نگذارد، برای بیشتر مردم ملموس نیست.
اما اگر محیط ناگهان برای جوامع شکارچی گردآورنده سکونت‌ناپذیر شود، آن‌ها همیشه می‌توانند کوچ کنند. شولتینگ می‌افزاید: «امروز، این‌طور نیست. ما با جاده‌ها، شهرها، زیرساخت‌ها و زنجیره‌های تأمین در جایی ثابت شده‌ایم. آزادی برای رفتن، دیگر در دسترس همه نیست؛ تحرک‌پذیری حالا به امتیازی کمیاب تبدیل شده است.»
مطالعه در نشریه Quaternary Environments and Humans منتشر شده است.
