انقراض خاموش: جمعیت حشرات در ۳۰ سال گذشته ۷۵ درصد کاهش یافته است
جمعیت حشرات در سراسر جهان با سرعتی نگران‌کننده در حال کاهش است؛ بحرانی که برای سال‌ها ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده بود. اکنون، پژوهشی تازه توانسته تصویری دقیق‌تر از دلایل این بحران ترسیم کند: کشاورزی فشرده در رأس عوامل مخرب قرار دارد، اما تنها عامل نیست. پشت پرده‌ی این فاجعه زیست‌محیطی، مجموعه‌ای از علت‌های درهم‌تنیده قرار دارد که در کنار هم، حیات این موجودات حیاتی را تهدید می‌کنند.
دیدگاه عمومی نسبت به حشرات بسیار متضاد است. برای برخی شگفت‌انگیز، اما برای بعضی دیگر آزاردهنده و یا حتی ترسناک هستند. با‌این‌وجود، نقش آن‌ها در تداوم حیات زمین انکارناپذیر است. بدون وجود حشرات، اکوسیستم‌ها دچار فروپاشی می‌شوند، چرخه‌ی مواد آلی مختل می‌شود و زنجیره‌ی غذایی از هم می‌پاشد.
الایزا گریمز، استادیار علوم زیستی در دانشگاه بینگهامتون، به‌گزارش آی‌اف‌ال‌ساینس می‌گوید: «وجود حشرات برای تداوم زندگی روی زمین ضروری است. آن‌ها گرده‌افشان هستند، مواد آلی را تجزیه می‌کنند و منبع تغذیه‌ی بسیاری از جانوران هستند. حدود ۸۰ درصد از گیاهان گل‌دار وحشی و سه‌چهارم از محصولات کشاورزی، به گرده‌افشانی حشرات وابسته است. اگر حشرات نباشند، زمین از فضولات حیوانی پر می‌شود؛ چون بدون دخالت آن‌ها، مثلاً تجزیه‌ی کود گاو تا ۶۰ درصد بیشتر طول می‌کشد.»
با چنین نقشی، انتظار می‌رفت وضعیت جمعیت حشرات باثبات باشد. اما شواهد خلاف این امر را نشان می‌دهد. پژوهشی در سال ۲۰۱۷ از کاهش بیش از ۷۵ درصدی آن‌ها در عرض سی سال خبر داد. همین داده‌ها، جرقه‌ی پژوهش جدیدی شد که هدف آن، شناسایی ریشه‌های زوال حشرات بود.
بیشتر بخوانید
برای رسیدن به پاسخ، تیمی از دانشمندان به رهبری گریمز، مجموعه‌ای بزرگ از ۱۷۵ مقاله‌ی مروری را بررسی کردند؛ مقالاتی که در مجموع، بیش از ۵۰۰ عامل احتمالی را برای کاهش جمعیت حشرات مطرح کرده بودند. نتیجه، ساخت یک شبکه‌ی علت‌ومعلولی عظیم با بیش از ۳۰۰۰ پیوند بود. این شبکه با استفاده از رویکردی موسوم به فراترکیب، توانست تصویری دقیق‌تر از تعامل بین عوامل مختلف ترسیم کند: از جنگل‌زدایی و گسترش شهرها گرفته تا بیماری‌ها، گونه‌های مهاجم و تغییر اقلیم.
دلایل کاهش حشرات متعدد است و بسیاری از فشارهای مهم نادیده گرفته شده‌اند
کریستوفر هالش، پژوهشگر پسادکترا و عضو تیم پژوهش، می‌گوید: «برای اینکه نیازی به جمع‌کردن صدها پژوهشگر نباشد، همه‌ی مقالات موجود را تحلیل و مسیرهای علی مطرح‌شده را استخراج کردیم. برای مثال، کشاورزی، آلودگی ایجاد می‌کند و آلودگی، به کاهش جمعیت حشرات منجر می‌شود. با کنار‌هم‌گذاشتن این مسیرها، شبکه‌ای عظیم ساختیم تا ببینیم کدام مفاهیم مدام تکرار می‌شوند و کدام فشارها مسبب اصلی هستند.»
در میان تمام عوامل، کشاورزی فشرده به‌وضوح بیشترین نقش را در کاهش جمعیت حشرات دارد. استفاده‌ی سنگین از آفت‌کش‌ها، یکنواخت‌سازی زمین‌های زراعی و تخریب زیستگاه‌ها، همگی نقشی حیاتی ایفا می‌کنند. با‌این‌حال، نکته‌ی کلیدی در این شبکه‌ی تحلیلی، تعامل پیچیده و گاه پنهان میان عوامل است.
به‌عنوان نمونه، تغییرات اقلیمی دربرگیرنده‌ی عوامل گوناگونی مانند افزایش دما، آتش‌سوزی و بارندگی‌های شدید است. این عوامل که به‌خودی‌خود مخرب هستند، می‌توانند شدت تأثیر سایر عوامل را نیز افزایش دهند. چنین سازوکارهایی، تحلیل بحران را دشوارتر می‌سازند.
گریمز هشدار می‌دهد که درک ناقص پیچیدگی‌ها، باعث می‌شود برخی عوامل به‌طور کامل از قلم بیفتند: «دلایل کاهش حشرات متعدد است و بسیاری از فشارهای مهم، در مطالعات گذشته به‌خوبی دیده نشده‌اند. ما به رویکردی جامع‌تر نیاز داریم که موضوعات کمتر بررسی‌شده را هم در بر بگیرد.»
یکی از یافته‌های مهم مطالعه، این است که فهرست تهدیدهای اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) با آنچه در پژوهش‌های علمی به آن توجه شده، فاصله‌ی بسیاری دارد. برخی تهدیدها نظیر بلایای طبیعی، تأثیرات جنگ یا دخالت‌های مستقیم انسان، هنوز به‌طور کامل در پژوهش‌ها بررسی نشده‌اند.
از سوی دیگر، بیشتر تمرکز علمی و رسانه‌ای بر گونه‌هایی مانند زنبورها و پروانه‌هاست؛ گونه‌هایی که محبوب‌تر هستند و بیشتر دیده می‌شوند، اما تنها بخش کوچکی از دنیای گسترده‌ی حشرات را نمایندگی می‌کنند.
به گفته‌ی گریمز، نگاه گزینشی نیز بخشی از مشکل است: «وقتی فقط روی گرده‌افشان‌ها تمرکز می‌کنیم، بقیه‌ی گونه‌ها نادیده گرفته می‌شوند. حتی اقداماتی مانند کاشت گل‌های وحشی، بیشتر به بزرگسالان این گونه‌ها کمک می‌کند. باید به نیازهای همه‌ی مراحل زندگی حشرات و گونه‌های کمتر شناخته‌شده هم توجه شود.»
پژوهش در نشریه BioScience منتشر شده است.
