راهکارهای تحقق حج سیاسی/ منشأ تفرقه، هوای نفس است

به گزارش گروه امام و رهبری خبرگزاری تسنیم، موسم حج آغاز شده است و با نزدیک شدن به اواخر ماه ذی‌القعده و آغاز ماه ذی‌الحجه دنیا بار دیگر شاهد تجمع خیره‌کننده عباد الله بر گرد کعبه و قبر نورانی نبی مکرم اسلام خواهد بود.

از نگاه امام خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی، حج فرصتی است که باید از آن برای تأمین منافع اسلام بهره جست. ایشان امسال در دیدار کارگزاران حج مهم‌ترین این منافع را حصول اتحاد بین مسلمین در مقابل مستکبرین عالم دانستند. از این رو با شروع تشرف حجاج به مکه و مدینه و در آستانه ورود به ماه ذی‌الحجه و آغاز مناسک حج ابراهیمی، گفت‌وگویی را با آقای دکتر محمدهادی فلاح‌زاده رئیس دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی در خصوص راهکارهای تحقق حج سیاسی داشته‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.

تسنیم: با تشکر بابت وقتی که اختصاص دادید؛ لطفا بفرمایید که منافع حج که رهبر انقلاب در دیدار امسال کارگزاران حج با ایشان  به آن اشاره کردند و مهم‌ترین منفعت را اتحاد مسلمین دانستند چگونه قابل حصول است؟

مقام معظم رهبری در فرمایشات اخیرشان دو نکته کلیدی فرمودند؛ فرمودند که حج برای ناس است، یعنی مردم، و فرمودند که کارکرد مهم حج بعد سیاسی آن است و آمیختگی حوزه سیاسی با حوزه عبادی. این فرمایش رهبری ریشه قرآنی دارد، در خطابات قرآنی یک‌جا می‌گوید یا أیها‌ الناس، جای دیگر یا أیها‌ المؤمنون، وقتی که ناس را خطاب قرار می‌دهد یعنی همه مردم، «جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَامًا لِلنَّاسِ» از همان سنخ است که انسان‌ها را بدون نگاه به قومیت، نژاد، دین، رنگ، مذهب و … مورد خطاب قرار می‌دهد.

اگر پیام‌های امام راحل را هم تحلیل محتوا کنیم، ایشان هم تقریبا عین بیانات مقام معظم رهبری، الهی‌گونه و قرآن‌محور پیام‌ها و خطاباتشان را داشته‌اند. امام راحل هم در پیام‌هایشان یک‌جا می‌فرمودند که «ای مستضعفین عالم» و آنها را خطاب قرار می‌دادند و کاری نداشتند که اینها مسلمانند، کنار خانه خدا هستند، آمدند حج به‌جا بیاورند، شیعه‌اند یا سنی‌اند. آنهایی که رفته‌اند حج همه مسلمانند و أشهد أن لا اله الا الله گفته‌اند، اما پیامی که برای آنها صادر می‌شود، پیامی است برای کل مستضعفین عالم. یک جایی هم در پیامشان می‌فرمایند که ای نشستگان کنار خانه خدا، یعنی مسلمانان را مورد خطاب قرار می‌دهند و در آخرین مرحله می‌فرمایند ای پیروان مکتب اهل بیت. یعنی پیام‌های ایشان همه را در بر می‌گیرد و از کثرت به وحدت می‌رسد.

حج همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند، تمام حرکاتش سیاسی است. وحدت یعنی چه؟ یعنی مذهب واحد؟ نه، یعنی قرائت واحد؟ نه، یعنی مناسک واحد؟ نه؛ وحدت حول مشترکات است. اگر کل مردم روی  موضوع خاصی که بین همه انسان‌ها مشترک است، مثل عدالت و ظلم نکردن وحدت کنند، آن‌وقت همه، مسلمان، غیرمسلمان، سنی و شیعه از غزه حمایت خواهند کرد، چون مورد ظلم قرار گرفته‌اند و عدالت درباره آنها اجرا نمی‌شود. پس همه باید با سردمدار بی‌عدالتی مقابله کنند که امروزه آمریکا است.

حج تمام ارکانش حول مسئله واحد است، همه مسلمانان، شیعه و سنی در مکان‌های واحدی محرم می‌شوند، کنش حج، حرکت حج، شعار حج و عبادت حج همه حول وحدت است، همه یک لباس می‌پوشند و یک شعار می‌دهند،  لبیک اللهم لبیک، لا شریک لک لبیک، إن الحمد و نعمة لک و الملک لا شریک لک لبیک، همه در حال پاسخگویی به خدا هستند؛ وقتی دارند به خدا لبیک می‌گویند، چه چیز را نفی می‌کنند؟ غیر خدا را؛ وقتی از خدا استمداد می‌طلبند، تمام جباران، مشرکین و تمام کسانی را که به نوعی در عالم ظلم می‌کنند، نفی می‌کنند. پس حج می‌تواند همه را حول این کعبه جمع کند.

در مسجدالحرام همه طواف را از حجرالأسود شروع و به آن ختم می‌کنند، همه هم هفت دور طواف می‌کنند، شیعه و سنی، نمادها همهْ نماد وحدت است. سعی بین صفا و مروه را نیز همه به یک شکل انجام می‌دهند. همه در روز نهم ذی‌الحجه از اذان ظهر تا غروب آفتاب به عرفات می‌روند، پس از غروب آفتاب همه به سمت مَشعَر حرکت می‌کنند و وقوف در آن از اذان صبح تا اذان ظهر واجب است و در روز دهم ذی‌الحجه همه به سمت مِنا می‌روند. اینها یعنی همه یک شعار، یک لباس، یک مکان و یک زمان واحد دارند. هیچ چیز نمی‌تواند مانع و رادع این جمعیت کثیری که دارد به خدای خودش لبیک می‌گوید باشد.

تسنیم: این آگاهی که پیام نمادهای حج باید دریافت شود و حج باید سیاسی باشد، از سوی رهبر انقلاب به حجاج ایرانی و بلکه حجاج غیر ایرانی داده شده است، با این حال شاید در بین برخی از حجاج این نگاه ایجاد نشده باشد و نگرش به حج صرفا عبادی و بر اساس وجوب حج به علت مستطیع شدن باشد؛ به همین دلیل رهبر انقلاب در چند سال اخیر بر فرهنگ‌سازی در این زمینه تأکید داشته‌اند، در این حوزه چه اقداماتی می‌شود انجام داد که ضمن رعایت مقررات کشور عربستان، شاهد حج سیاسی باشیم؟

فرهنگ‌سازی یعنی درست تبیین کردن، یعنی تبیین روی مواضع، نه شعاری و احساسی. در این صورت خواه‌ناخواه خوب جا می‌افتد. اینگونه تبیین کنیم که وقتی ما می‌گوییم لا اله الا الله، چه کسی را نفی می‌کنیم؟ غیر خدا را. آیا نفی غیرخدا به نوعی نفی دیگران هست یا نه؟ نفی دیگران حرکت سیاسی است یا خیر؟ بله. پس در متن لا اله الا الله حرکت سیاسی وجود دارد.

در حج هم  وقتی می‌گوییم لبیک اللهم لبیک … تمام عبارات آن نفی دیگران است، وقتی رهبر انقلاب می‌فرمایند در حج عبادت و سیاست توأمان است، یعنی همین. وقتی می‌گوییم فقط تو را می‌پرستیم، این عین سیاست است، اما درست تبیین نمی‌شود و شعاری و احساسی با آن برخورد می‌شود. حرکت‌های احساسی و بر هم زننده مقررات برگزاری حج قابل قبول نیست، اما اموری که در متن قرآن و توحید است را نه عربستان و نه هیچ کشور دیگری نمی‌تواند نفی کند.

باید تلاش کنیم قبل از موسم حج، همگرایی و همراستایی ایجاد کنیم؛ در طول سال باید ارتباط هدفمندی را با حجاج سایر کشورها ایجاد کنیم که کشور عربستان هم احساس امنیت کند و احساس نکند که ما می‌خواهیم کاری علیه آن انجام بدهیم.

ما در طول سالیان تشرف به حج چه در برگزاری راهپیمایی وحدت، برائت از مشرکین و دعای کمیل ـ که با هماهنگی مسئولان عربستانی برگزا می‌شد ـ حتی یک مورد هم امنیت حجاج را بر هم نزده‌ایم. البته آنها می‌گفتند که شما برائت نداشته باشید، در حالی که برائت جزء حج ما است؛ یا می‌گفتند که دعای کمیل نداشته باشید، خب زائران ما در طول عمرشان یکبار می‌توانند این دعا را در مدینه بخوانند، دعایی که توسط امیرالمؤمنین ـ که خودِ اهل سنت به عنوان خلیفه چهارم قبول دارند ـ  به کمیل بن زیاد تعلیم شد و مضامینش خود سعودی‌ها را هم تحت تأثیر قرار می‌داد و اشکشان را جاری می‌کرد. ما داشتیم از عوامل ناظر و مراقبی که وقتی به مراسم دعای کمیل مدینه می‌آمدند و می‌دیدند که زائران در حال مناجات با خدای خودشان هستند با شنیدن کلام امیرالمؤمنین اشک از چشمانشان جاری می‌شد. پس حج عین سیاست است و ما اگر درست، هدفمند و با کلام نرم تبیین کنیم، می‌توانیم ان شاءالله حج سیاسی را رقم بزنیم.

تسنیم: پس تجویز شما به عنوان کسی که سال‌ها در حج مسئولیت و حضور داشته‌، این است که برای برگزاری حج سیاسی باید از هیجان‌زدگی و شعار زدگی پرهیز کرد.

احسنت؛ بله.

تسنیم: ما تلاش تبیینی در جهت وحدت مسلمین می‌کنیم، اما در مقابل دشمنان ما هم که این اتحاد را به ضرر خودشان می‌دانند و منافعشان در تفرقه مسلمانان نهفته است، اقداماتی علیه ایجاد اتحاد می‌کنند، ارزیابی شما از اقدامات و جولانگاه‌های دشمن چیست؟

من عامل اصلی این تفرقه‌ها را هوای نفس می‌دانم. اگر ما به اسلام درست توجه کنیم و بر هوای نفس خود غالب شویم این مسائل اتفاق نخواهد یافت.

دلیل دوم تقلیل‌گرایی، مذهب‌گرایی و خاص‌گرایی نسبت به دین اسلام است. مسائلی هست که من حس می‌کنم این تمام اسلام است و جریان دیگری هم فکر می‌کند که عقاید او تمام اسلام است. حال اینکه ما در جهان اسلام مشترکاتی را داریم، در توحید، نبوت، قرآن، قبله و بسیاری دیگر از ارزش‌های مشترک اتفاق نظر داریم؛ اگر ما روی آنها کار کنیم نفوذ دشمن برای تقویت نگاه تقلیل‌گرایی را خنثی خواهیم کرد.

جریانی که اکنون باعث خونریزی و کشتار در بین مسلمانان است کدام جریان است؟ جریان تکفیری داعش که نگاه تقلیل‌گرایی نسبت به اسلام دارد، دایره توحید را به شدت مضیق و  دایره کفر و حکم کافر را که قتل است به‌شدت موسع می‌بیند، و خود اهل سنت را هم بر اساس مبانی نظری که دارد، می‌کشد.

من کتابی را با عنوان زیرساخت‌های فکر و نظری داعش تألیف کردم که روی مباحث نظری آنها بحث می‌کند؛ اما طبق اسناد موجود داعش را خود آمریکایی‌ها ایجاد و حمایت کردند. ما مسلمان‌ها اگر بفهمیم که منشأ اختلافات ما کجا است و چه کسانی آن را ایجاد کرد‌ه‌اند می‌توانیم اتحاد ایجاد کنیم.

امام راحل چه‌کار کرد؟ هم جهت را و هم دشمن را به‌خوبی نشان داد، جهت را برون‌دینی و دشمن را هم صهیونیزم و آمریکا معرفی کرد. اینها متوجه شدند که این تفکر امام دارد دنیای اسلام را فرامی‌گیرد، آمدند جهت را عوض کردند و دشمن را هم درون دینی تعریف کردند. ما به عنوان مسلمان باید حواسمان باشد که تلاش کنیم به اختلافات دامن نزنیم. این اتفاقی که در ابتدای سال در صدا و سیما افتاد الحمدلله زود جمع شد و الا می‌توانست منشأ اختلاف باشد، در حالی که ما در ایران با اهل سنت مسالمت آمیز زندگی می‌کنیم. دشمنان برای این منظور پول هم خرج می‌کنند، الان فیلمی که با عنوان معاویه ساخته شده را ببینید در پشت صحنه چه کسانی آن را می‌سازند تا در جهان اسلام اختلاف بیندازند.

تسنیم: در ادامه کمی درباره کارکردهای سیاسی حج صحبت کنیم. حج باید چگونه باشد تا بگوییم سیاسی است؟

طبق فرمایش رهبری، حج تلفیق حوزه معنویت و سیاست است، و من از آن به «پایگاه تزریق معنویت به سیاست» تعبیر می‌کنم. یعنی در عین اینکه نماد سیاسی است، بر گرد خانه خدا شکل می‌گیرد. در عین حال قوی‌ترین نظام ارتباطی هم در حج شکل‌ می‌گیرد، همه اقشار از همه دنیا در تمام سنین با تحصیلات مختلف هستند.

حج پایگاه اعلام مواضع واحد و رسمی جهان اسلام است.

حج عرصه هویت‌ساز اسلام است؛ هویت یعنی غیریت‌سازی، وقتی ما می‌گوییم ایرانی هستیم یعنی غیر ایرانی نیستیم، در حج وقتی می‌گوییم مسلمانیم یعنی غیرمسلمان نیستیم. پس حج هویت‌ساز و دگرساز است؛ اینهایی که می‌گویند حج عبادی است و عرصه سیاست را به آنجا نیاورید باید بدانند که حج هویت‌ساز است و حتی از منظر علوم اجتماعی غربی و سکولار هم دگرسازی حرکت سیاسی محسوب می‌شود. نفس حج هویت‌سازی و دگرسازی است.

حج نمایش تجلی قدرت سیاسی جهان اسلام است، شما چنین قدرتی را در هیچ‌ جای دیگر پیدا نمی‌کنید.

حج امنیت‌بخش و میدان نمایش امنیت است. حج تمرین امنیت است و هیچکس حق تعرض به هیچ جانداری را در محدوده حرم ندارد؛ در غیر اینصورت باید قربانی بدهد. خود امنیت‌بخشی و امنیت‌سازی یک حرکت سیاسی است و در مقوله حکمرانی تعریف می‌شود.

اگر اعمال حج نهادینه بشود، «فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی الْحَجِّ» به این نیست که ما علیه مشرکین شعار ندهیم، معنای آن این است که اخلاق اسلامی را رعایت کنیم، دشنام ندهیم، به دیگران و مالشان تعرض نکنیم، به حیوانات تعرض نکنیم، اینها است که فسق و فجور است.

تسنیم: علاوه بر پیام‌های درون‌دینی و درون‌مذهبی حج، نگاهی هم داشته باشیم به پیام‌های برون‌دینی حج؛ با توجه به اینکه با اکنون در عصر رسانه و ارتباطات قرار داریم و در کسری از ثانیه پیام‌ها مبادله می‌شود، از این ظرفیت برای رساندن پیام حج به دنیا چطور می‌شود استفاده کرد؟ سطح فعلی را مطلوب ارزیابی می‌کنید؟

اگر ما حج را یک فرایند بدانیم نه، مطلوب نیست. اگر پیام‌های حج در طول سال مخابره نشود، معنویت تزریق نمی‌شود. حاجی می‌آید، به‌واسطه اینکه یک عمر شنیده است که پشت سر فلان‌کس با فلان مذهب نماز بخوانی باطل است، در مسجدالحرام و مسجدالنبی نماز می‌خواند اما حال معنوی ندارد! ولی وقتی به باغ آقای عَمری می‌رود با مهر نماز می‌خواند و پس از اتمام نماز سه‌بار تکبیر می‌گوید، می‌گوید آی چسبید!

همانطور که عرض کردم چون با همان خاص‌گرایی خودش نماز می‌خواند، می‌گوید چسبید، ولو اینکه در خارج از مسجدالنبی و در وسط باغی که ظاهرا صیغه مسجد هم برایش خوانده نشده، چون شیعیان در آنجا اجازه احداث مسجد ندارند.

این نشان می‌دهد که ما کار تبیینی، رسانه‌ای و آگاهی‌بخشمان را باید در طول سال و سالیان انجام بدهیم.

تسنیم: این عبادی‌گرایی صرف در واقع مخل آن نگاه و هدف سیاسی حج می‌شود.

احسنت؛ اصلا از بعد معنوی و ولایی هم که به موضوع نگاه کنیم ما نباید نماز خواندن در یک باغ را به اقامه نماز در مسجدی که محل حضور رسول خدا، حضرت زهرا، امیرمؤمنان علیهم السلام و محل نفس‌کشیدن و سجده‌گاه آنها بوده است، ترجیح بدهیم. این مسجد محل دفن رسول خدا و بنا بر روایت اقوی محل دفن حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است.

همه اینها به‌خاطر این است که در طول سالیان با حاجی کار ارتباطی صورت نگرفته است که بداند کجا می‌رود، لذا معنویت منتقل و نهادینه نمی‌شود، حاجی هم آن حاجی‌ای که متصف به همه صفات باشد نمی‌شود، و اگر در فرودگاه یکی از او جلو بزند دادش در می‌آید.

این نشان می‌دهد که ما یک ارتباط هدفمند که اثربخش و تغییرساز باشد، با حاجیان برقرار نکردیم. در اتباط با سایر حاجیان جهان اسلام هم همین است و لذا می‌بینیم که آن نگاه دیگر آنجا حاکم می‌شود و هم‌راستاسازی با مراسمات ما کمتر صورت می‌گیرد.

نکته دقیقی شما اشاره کردید، امروز عصر دیجیتال، ارتباطات و رسانه است. ما اگر حج را در طول سال برای حجاج تبیین و با دنیا ارتباط برقرار کنیم، می‌توانیم این پیام‌ها را به آنها برسانیم. نظام ارتباطی با حجاج ضعیف است و نیاز به تقویت و شبکه‌سازی دارد.

تسنیم: بسیار خب، جمع‌بندی بفرمایید.

من اگر خلاصه بخواهم عرض کنم، حب نفس موجب تقدس‌گرایی و بازی با آن چیزی می‌شود که آن را مقدس کرده‌ایم، حال اینکه آن نفس من است که دوست می‌دارد، عام‌تر نگاه نمی‌کنیم که این به ما منفعت می‌رساند یا ضرر.

نگاه تقلیل‌گرا و خاص‌گرا عمده مطلب است که متأسفانه عمدتا هم از ناحیه متولیان امور دینی ایجاد می‌شود، چون نسبت به زیر سؤال رفتن اعتقادات و عقبه خودشان احساس خطر می‌کنند.

تقریب را نباید منحصر در نمادهای دینی دید، چرا که اختلاف و سوءظن وجود دارد و زمان زیادی طول می‌کشد. در حج باید کسبه با کسبه، جامعه‌شناس با جامعه‌شناس، حقوقدان با حقوقدان و دانشجو با دانشجوی جهان اسلام ارتباط برقرار کند؛ اگر همه بیایند پای کار تقریب، یکی از عمده مسائل حل خواهد شد.

انتهای پیام/