صنعت هسته ای؛ زیرساختی برای ایران پیشرفته

یادداشت اقتصادی – امیرحسین طالقانی؛پژوهشگر اقتصادی: 

صنعت هسته‌ای ایران در طول دهه‌های گذشته فراتر از تولید انرژی، به عنوان یک صنعت مادر و راهبردی در عرصه‌های مختلف علمی، اقتصادی و اجتماعی نقش‌آفرینی کرده است. براساس آمارهای رسمی سازمان انرژی اتمی ایران و منابع بین‌المللی، این صنعت در بخش‌های تولید انرژی، پزشکی هسته‌ای، کشاورزی، و توسعه فناوری‌های پیشرفته تأثیرات قابل توجهی داشته و پتانسیل بالایی برای توسعه اقتصادی کشور دارد.

ایران در سال 2023 میلادی با تولید 6.6 تراوات ساعت برق هسته‌ای در رتبه 30 جهان قرار گرفت و هم‌زمان به قطب تولید رادیودارو در منطقه تبدیل شده است. این صنعت از طریق توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، و ارتقای سطح فناوری کشور، نقش محوری در اقتصاد ملی ایفا می‌کند. به همین دلایل، منافع ملی ایران اجازه نمی‌دهد این صنعت به خواست دشمنان تعطیل شود.

تولید انرژی هسته‌ای و امنیت انرژی ملی

همان‌طور که در مقدمه‌ی گزارش ذکر شد صنعت هسته‌ای ایران در بخش تولید برق نقش مهمی در تامین امنیت انرژی کشور ایفا می‌کند. براساس گزارش موسسه انرژی در سال 2023، ایران 6.6 تراوات ساعت برق هسته‌ای تولید کرد که نسبت به سال قبل رشد یک درصدی داشت. این میزان تولید ایران را در رتبه 30 جهان قرار داده و سهم کشور از کل برق هسته‌ای دنیا 0.2 درصد بوده است.

به گزارش سازمان انرژی اتمی ایران، نیروگاه اتمی بوشهر که از سال 2011 فعالیت خود را آغاز کرده، تنها در 9 ماهه سال 1402 حدود 5286 میلیون کیلووات ساعت برق تولید کرده و از این میزان 4829 میلیون کیلووات ساعت برق را به شبکه سراسری کشور تحویل داده است. صرفه‌جویی اقتصادی نیروگاه‌های هسته‌ای امری ثابت‌شده و مورد اتفاق نظر بین‌المللی است. بر اساس اطلاعات سازمان انرژی اتمی ایران، یک نیروگاه 1000 مگاواتی ارزش اقتصادی معادل 4 تا 6 میلیارد دلار دارد.

نیروگاه اتمی بوشهر تاکنون علاوه بر تولید 56 میلیارد کیلووات ساعت برق پاک، معادل 88 میلیون بشکه نفت یا معادل حدود 15 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی صرفه‌جویی کرده است. این آمار نشان می‌دهد که صنعت هسته‌ای نه تنها در تولید انرژی پاک نقش دارد، بلکه باعث حفظ منابع نفت و گاز کشور برای صادرات و استفاده‌های آتی می‌شود.

برنامه بلندمدت ایران برای توسعه انرژی هسته‌ای شامل افزایش ظرفیت تولید برق هسته‌ای به 20 گیگاوات تا سال 2041 است. این هدف در راستای تنوع‌بخشی به سبد انرژی کشور و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی دنبال می‌شود. پروژه‌های در دست احداث شامل دو واحد دیگر نیروگاه بوشهر با ظرفیت هر یک 1000 مگاوات، یک نیروگاه 5 گیگاواتی در استان هرمزگان و یک نیروگاه 300 مگاواتی در استان خوزستان است. تکمیل این پروژه‌ها نه تنها ظرفیت تولید برق کشور را افزایش می‌دهد، بلکه موجب فعال‌سازی صدها شرکت و صنایع داخلی و ارتقای سطح فناوری کشور خواهد شد.

پزشکی هسته‌ای و تولید رادیوداروها

یکی دیگر از مهم‌ترین کاربردهای صنعت هسته‌ای ایران در حوزه پزشکی و تولید رادیوداروها است که کشور را به قطب منطقه‌ای در این بخش تبدیل کرده است. براساس اطلاعات منتشرشده، ایران در حال حاضر حدود 50 رادیودارو در بخش تشخیصی و درمانی در اختیار مردم قرار داده و 20 رادیودارو نیز تا دو سال آینده به این فهرست اضافه خواهند شد.

این دستاوردها ایران را در رتبه نخست منطقه در تولید رادیوداروها قرار داده است. پیشرفت‌های قابل توجه در تولید رادیوداروهای نسل سوم که برای درمان سرطان‌های مختلف استفاده می‌شوند، نشان از توان بالای متخصصان ایرانی در این حوزه دارد.

سازمان انرژی اتمی اخیراً از سه رادیوداروی جدید تولیدی رونمایی کرده که شامل دو رادیوداروی تشخیصی بر پایه مس 64 برای تشخیص سرطان است. این رادیوداروها با تمرکز بر قدرت اثربخشی در درمان و افزایش دقت در تشخیص، با تکیه بر قدرت درون‌زای داخلی کشور تولید شده‌اند.

صادرات رادیوداروهای ایرانی به 15 کشور جهان از جمله مصر، هند، پاکستان، عراق، لبنان، سوریه و برخی کشورهای اروپایی، نشان از کیفیت بالا و قابلیت رقابت این محصولات در بازارهای بین‌المللی است. این صادرات نه تنها درآمد ارزی برای کشور ایجاد می‌کند، بلکه جایگاه ایران را به عنوان یک قدرت علمی و فناوری در منطقه تقویت می‌کند. مزیت قیمتی رادیوداروهای ایرانی نسبت به نمونه‌های خارجی، دسترسی بیشتر بیماران داخلی به این درمان‌های پیشرفته را فراهم کرده و هزینه‌های درمان را برای خانواده‌ها کاهش داده است.

کشاورزی هسته‌ای و امنیت غذایی

کاربرد فناوری هسته‌ای در بخش کشاورزی یکی از جنبه‌های کم‌شناخته اما بسیار مهم این صنعت است که نقش قابل توجهی در تامین امنیت غذایی کشور ایفا می‌کند.

پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای سازمان انرژی اتمی ایران از سال 1353 فعالیت‌های تحقیقاتی خود را در راستای استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای در کشاورزی آغاز کرده است. این پژوهشکده در زمینه اصلاح و تولید ارقام مهم گیاهان زراعی، باغی، زینتی، دارویی، مرتعی و جنگلی با استفاده از پرتو گاما فعالیت می‌کند.

توانمندی‌های این مرکز شامل کنترل آفات و بیماری‌های محصولات راهبردی کشور با استفاده از روش پرتوتابی و ردیابی، افزایش انبارمانی و کاهش ضایعات محصولات کشاورزی از طریق کاربرد پرتو الکترون و گاما، و تولید ارقام گیاهی با توان تثبیت بالای نیتروژن است. این فناوری‌ها موجب افزایش بهره‌وری، کاهش استفاده از سموم شیمیایی و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی می‌شوند. همکاری سازمان انرژی اتمی با جهادکشاورزی هرمزگان برای توسعه صلح‌آمیز فناوری‌های هسته‌ای در کنترل آفات نخلستان‌ها و باغات، تنها نمونه‌ای از کاربرد عملی این فناوری‌ها است.

طراحی سامانه پرتودهی برای حذف آفات که ظرف سه ماه به هرمزگان تحویل داده شد، نشان از توان داخلی کشور در تولید تجهیزات دانش‌بنیان در این حوزه دارد. این اقدامات علاوه بر افزایش تولید و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی، موجب تثبیت اشتغال روستایی نیز می‌شوند.

ارتقای کارایی صنعت برق و بهینه‌سازی انرژی

نیروگاه‌های هسته‌ای به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود نقش مهمی در تامین بار پایه شبکه برق ایفا می‌کنند. این نیروگاه‌ها قابلیت تولید مداوم و پایدار برق را دارند و کمتر تحت تأثیر تغییرات آب‌وهوایی قرار می‌گیرند.

براساس اطلاعات سازمان انرژی اتمی، نیروگاه‌های هسته‌ای در طول عمر خود که تا 80 سال می‌رسد، هزینه‌های بهره‌برداری بسیار کمتری نسبت به نیروگاه‌های فسیلی دارند. یک نیروگاه 1000 مگاواتی هسته‌ای در کمتر از 6 سال می‌تواند با فروش برق تولیدی، کلیه هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه را بازگرداند.

مطالعات ایمنی هسته‌ای و تخمین فرکانس حوادث نشان می‌دهد که فناوری‌های پیشرفته ایمنی در نیروگاه‌های هسته‌ای، ریسک‌های احتمالی را به حداقل رسانده‌اند. این مطالعات شامل تحلیل سناریوهای پس از خطا و ارزیابی پایداری شبکه انتقال است که نشان‌دهنده سطح بالای فناوری و استانداردهای ایمنی در صنعت هسته‌ای ایران است.

توسعه صنایع دانش‌بنیان و اشتغال‌زایی

صنعت هسته‌ای به عنوان یک صنعت مادر، همچنین نقش محوری در توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ایفا می‌کند. براساس گزارش معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، نقش‌آفرینی شرکت‌های دانش‌بنیان در صنعت هسته‌ای به عنوان مصادیق مردمی‌سازی اقتصاد، ضمن تکمیل زنجیره ارزش این صنعت و کاربردی‌سازی آن، توسعه محصولات و خدمات ارزش‌آفرین و اشتغال‌زا را به ارمغان آورده است.

ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای به دلیل وسعت، تنوع و تعدد پروژه‌ها موجب فعال‌شدن صدها شرکت و صنایع داخلی شده است. این امر همراه با استانداردهای سطح بالای این فناوری، موجب ارتقای سطح صنایع کشور و توسعه اقتصادی و درآمد این صنایع و شرکت‌ها می‌شود. صنایع داخلی به عنوان یکی از مهم‌ترین پایه‌های توسعه اقتصادی، به بومی‌سازی و خودکفایی کشور کمک زیادی می‌کنند.

برنامه چشم‌انداز 1420 سازمان انرژی اتمی مستقیم و غیرمستقیم موجبات اشتغال حدود 42 هزار نفر را در پروژه‌ها و بخش‌های مختلف این صنعت راهبردی فراهم خواهد کرد. این آمار نشان‌دهنده پتانسیال بالای صنعت هسته‌ای در ایجاد اشتغال مولد و با ارزش‌افزوده بالا است. علاوه بر این، دستیابی به انرژی هسته‌ای بویژه ساخت و توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای باعث ارتقای کیفیت تولید و استانداردهای مربوطه، سیستم‌های آموزشی و فرهنگ ایمنی در بخش‌های مختلف صنعت شده و ارتقای کمی و کیفی صنایع مرتبط را به همراه دارد.

هسته‌ای؛ صنعت مادر

صنعت هسته‌ای ایران فراتر از تولید انرژی، به عنوان یک صنعت مادر در عرصه‌های مختلف علمی، اقتصادی و اجتماعی نقش‌آفرینی می‌کند. از تولید برق پاک و پایدار گرفته تا تولید رادیوداروهای پیشرفته، از کاربردهای کشاورزی تا توسعه فناوری‌های دقیق، این صنعت پتانسیال عظیمی برای توسعه اقتصادی پایدار کشور فراهم کرده است.

آمارها و داده‌های ارائه‌شده نشان می‌دهند که سرمایه‌گذاری در این صنعت نه تنها از لحاظ اقتصادی توجیه‌پذیر است، بلکه برای حفظ استقلال فناوری و اقتدار ملی کشور ضروری محسوب می‌شود. ادامه حمایت از این صنعت و توسعه آن در چارچوب برنامه‌های بلندمدت، می‌تواند ایران را به یکی از قدرت‌های تکنولوژیک منطقه و جهان تبدیل کند. بنابراین هر اقدامی در جهت تضعیف صنعت هسته‌ای، به روند پیشرفت اقتصادی ایران آسیب خواهد رساند.

انتهای پیام/