طرح اختصاص بنزین به نفر درپی بهبود ضریب جینی است

به گزارش خبرگزاری تسنیم، یکی از مهم‌ترین طرح‌های در دست بررسی برای اجرا در زمینه اصلاح شیوه توزیع یارانه بنزین، در کنار سه نرخی کردن قیمت بنزین، طرح اختصاص بنزین به هر نفر است. در این بخش با آقای مهدی هاشم‌زاده کارشناس انرژی و مدیر کارگروه انرژی اندیشکده ماهد به گفتگو پرداختیم که در رابطه با چند و چون طرح‌های روی میز دولت در رابطه با اصلاح یارانه بنزین صحبت کنند که مشروح این گفتگو را در ادامه خواهید خواند.

تسنیم؛ در رابطه با مسئله مربوط به ناترازی بنزین و آخرین تغییرات در قوانین مصوب مجلس و اینکه آیا در سال 1404 تغییری در سهمیه بنزین داریم؛ نظرتان را بفرمایید.

هاشم‌زاده؛ در رابطه با مسئله بنزین، برای سال آتی حداقل 65 هزار میلیارد تومان برای واردات بنزین از محل منابع در نظر گرفته در جداول بودجه 1404 قرار داده‌اند و از طرف دیگر مجوز 65 هزار میلیارد تومان دیگر برای واردات بنزین از محل تهاتر با فرآورده در جدول تبصره 14 یا همان هدفمندی یارانه‌ها قرار داده شده است که نشان از حجم بالای واردات بنزین در سال آتی است. طبق قوانین مصوب، دولت اجازه خواسته است که در رابطه با بنزین تصمیم‌گیری کند و این اختیار را مجلس در بودجه 1404 به دولت داده است. در کنار این موضوع در بودجه 1404 که متن آن روز گذشته توسط رئیس‌جمهور ابلاغ شده است؛ یک بند بسیار مهم داریم که سهمیه کارت سوخت از این به بعد روی کارت بانکی پیاده‌سازی شود و همه اشخاصی که می‌توانند سهمیه بنزین را بگیرند؛ از این پس مبتنی بر اطلاعات موجود، به هر شخص دارای خودرو به جای کارت سوخت، روی کارت بانکی اعتبار و سهمیه ماهانه بنزین آن شخص شارژ شود. این موضوع از دو جهت اهمیت دارد و هم‌اکنون نیز زیرساخت اجرایی آن در حال پیاده‌سازی است؛ اولا اینکه مصرف هر شخص مبتنی بر بنزین یارانه‌ای و بنزین آزاد در جایگاه مشخص خواهد شد و هر فرد مبتنی بر مصرف خود، از کارت بانکی استفاده خواهد کرد و بنزین خواهد زد و هیچ تفاوتی در فاز اول اجرای این طرح به وجود نخواهد آمد و صرفا کارت سوخت حذف خواهد شد و کارت سوخت جایگاه را نیز دیگر نداریم و داده‌های مصرف بنزین ماهیانه هر صاحب خودرو نمایان خواهد شد و مبتنی بر نحوه مصرف بنزین و میزان آن، داده‌های مهمی به دست خواهیم آورد.

تسنیم؛ در رابطه با اختیارات اعطایی به دولت در سال آتی در بودجه در زمینه تغییر وضعیت سهمیه بنزین چه طور ؟

هاشم‌زاده؛ در رابطه با این موضوع، سه طرح اصلی روی میز دولت است و مجلس تمایلش به اجرای بنزین به نفر است و مشخصا این را می‌توان از مصاحبه نمایندگان مجلس و لزوم ایجاد زیرساخت‌های اجرایی برای بنزین به نفر استنتاج کرد ولی مسئله پیش‌روی دولت این است که است در حال حاضر سه طرح اجرایی روی میز دولت است. اولین طرح همان گران کردن بنزین به پله جدیدی مثلا بنزین یارانه‌ای معادل 2500 تومان و بنزین آزاد معادل 6 یا 8 هزار تومان است. دومین طرح سه نرخی کردن بنزین یعنی سهمیه اول 60 لیتر 1500 تومانی، سهمیه دوم 30 یا 40 لیتر بنزین 3 هزار تومانی و سهمیه سوم معادل 8 هزار تومان است که دیگر طرح روی میز دولت است. طرح سوم نیز بحث بنزین به نفر است. در همین بحث بنزین به نفر نیز میزان سهمیه اعطایی به مردم مطرح است که برخی روی 20 لیتر در ماه به هر نفر اشاره دارند و برخی نیز 30 لیتر در ماه یعنی روزی یک لیتر بنزین به هر کد ملی و برخی نیز این مقدار را کم می‌دانند و می‌گویند باید به مناطق کمتربرخوردار سهمیه بیشتری اعطا شود. در این بخش نیز نظرات متنوع است که در ادامه مدل بهینه را خدمتتان عرض خواهیم کرد. بنابراین سه طرح متفاوت از هم و با ساختاری مجزا و با ذی‌نفعانی بسیار متنوع روی میز دولت است که حتی اگر بخواهیم رفتار ذی‌نفعان کل یعنی جامعه را حساب کنیم در هر حالت ممکن است به ضرر عده‌ای و به نفع عده‌ای دیگر باشد ولی قطعا نفع بیشتر برای عموم جامعه در طرح سوم نهفته است که در ادامه با شرایطی که خدمتتان عرض می‌کنم؛ عنوان خواهم کرد که چرا بنزین به نفر از هر سه طرح روی میز دولت بهتر است.

تسنیم؛ در رابطه با این سه طرح معایب و مزایای هر سه مورد را اعلام می‌فرمایید و به نظرتان کدام مسیر بهترین مسیر است و چرا؟

هاشم‌زاده؛ مسئله مربوط به ناترازی بنزین، دولت را به سمت یک اقدام اصلاحی در سال آتی با اقناع‌سازی افکار عمومی خواهد برد و قطعا بین سه طرح فوق، یک طرح اجرایی خواهد شد. در اینجا من صرفا سعی می‌کنم با تکیه بر راهکارهای موجود و همچنین ظرفیت موجود به بررسی سه طرح فوق و اعلام معایب و مزایای آن بپردازم. در دو سناریو اول یعنی سناریو مربوط به گران کردن بنزین در هر دو پایه بنزین یارانه‌ای و بنزین آزاد مستقیما قیمت تمام شده حمل و نقل افزایش خواهد یافت و از طرف دیگر با توجه به رشد قیمت، احتمالا یک شکاف در مصرف برای مدت کوتاهی ایجاد خواهد شد. این وضعیت در شرایطی که این طرح حتی برای مصرف تاکسی‌ها، وانت‌ها و دیگر وسایل حمل‌ونقل عمومی بخواهد سهمیه‌ای در نظر بگیرد؛ باز هم به دلیل گران شدن قیمت بنزین آزاد، در نهایت صنعت حمل‌ونقل با قیمت بنزین آزاد عرضه شده در جایگاه وضعیت خود را می‌سنجد و تعادل بازار با این عدد محاسبه خواهد شد که قطعا منجر به تورم در این بخش خواهد شد. در بخش مربوط به بنزین سه نرخی نیز به همین شکل و حتی بدتر شاهد این تورم در صنعت حمل و نقل در وهله اول و حتی شاید دیگر بنزین یارانه‌ای برای مصارف صنعت حمل‌ونقل را نیز نداشته باشیم. بنابراین در این بخش نیز همه مصارف اعم از مصارف شخصی و مصارف عمومی متضرر خواهند شد. وضعیت در اجرای بنزین به نفر صرف نیز به همین شکل است و با اعطای سی لیتر بنزین به هر نفر دیگر هیچ سهمیه‌ای روی خودرو اعطا نخواهد شد و این بخش نیز موجب افزایش قیمت خواهد شد.

تسنیم؛ پس هر سه طرح که تورم دارد و به ضرر مردم است؛ درست است؟

هاشم‌زاده؛ اگر صرفا با تغییر قیمت بنزین صرف بدون توجه به ماهیت مصرف افراد باشد؛ بله هر سه طرح تورم‌زا است اما مسئله این است که شما بتوانید ماهیت مصرف را تشخیص دهید و از روی ماهیت مصرف به سراغ اصلاح مصرف بروید و همچنین تنوع بخشیدن به سبد سوخت نیز باید اجرایی شود؛ موضوعی در هدفمندسازی یارانه‌ها اجرا شد و شاهد دمپ و عدم وقوع تورم با وجود اجرای بهینه‌سازی مصرف و افزایش قیمت بنزین آن هم به میزان 2.5 برابر بودیم.

بنابراین طرحی که اولا ذی‌نفعان جدیدی اضافه کند و ثانیا به این ماهیت مصرف توجه کند و تنوع بخشیدن به سبد سوخت را به همراه داشته باشد؛ بهترین مسیر برای حل مسئله بنزین است. از همه این موارد مهم‌تر، سازوکار توزیع یارانه بنزین و همچنین ایجاد یک سازوکار برای بهینه‌سازی مصرف است که در دو طرح اول به هیچ وجه به آن نخواهیم رسید ولی در طرح بنزین به نفر با اصلاحاتی که باید در کنار آن اجرایی شود؛ به این موضوع خواهیم رسید.

تسنیم؛ طرح بنزین به نفر اصلاح شده پس عنوان طرح شما خواهد بود؟ این طرح چه ویژگی‌هایی دارد؟

هاشم‌زاده؛ طرح بنزین به نفر تکمیل یافته بهتر است؛ در این طرح بنزین به نفر، اولا ماهیت مصرف افراد به دو بخش ماهیت مصرف شخصی و دیگری ماهیت مصرف صنعت حمل‌ونقل تقسیم‌بندی خواهد شد. اعطای یارانه بنزین صرفا محدود به ماهیت مصارف شخصی خواهد شد و از طرف دیگر مصرف در صنعت حمل‌ونقل از ابتدای طرح با مشوق‌هایی در کمتر از یک سال باید به سمت سوخت‌های جایگزین بنزین یعنی CNG، LPG و برق برود به مانند سال 1389 که هدفمندسازی یارانه‌ها در بخش بنزین اجرایی شد و همه خودروهای صنعت حمل‌ونقل با یارانه دولتی، دوگانه‌سوز شدند و مصارف مرتبط با حمل‌ونقل عمومی صرفا با سوخت جایگزین بنزین تامین خواهد شد. بنابراین اولین تفاوت طرح بنزین به نفر با دیگر طرح‎‌ها مبتنی بر تفاوت ماهیت مصرف بنزین و سوخت جایگزین بنزین برای صنعت حمل‌ونقل است. تفاوت مهمی که الان با هدفمندسازی یارانه‌های سال 1389 داریم؛ اضافه شدن سوخت LPG و همچنین سوخت برق به سبد سوختی در دسترس خودروهای فعال در صنعت حمل‌ونقل است که موجب تنوع بیشتر در دسترسی به جایگاه‌های سوخت و متنوع کردن سبد سوختی کشور با عوامل جایگزین متعددتری هستیم. بنابراین این اولین تفاوت بین طرح بنزین به نفر تکمیلی است.

اما چرا تاکید بر اجرای بنزین به نفر داریم و چرا میخواهیم همه مردم را در آن ذی‌نفع کنیم؛ طبق آمار رسمی حدود نیمی از جمعیت کشور وسیله حمل و نقل شخصی ندارند و بنزین اگر قرار است به شکل یارانه‌ای پرداخت شود و ماهیت مصرف صنعت حمل‌ونقل نیز مجزا و به شکل دیگری داده شود و تنها یارانه بنزین به مصارف شخصی افراد پرداخت می‌شود؛ بین کسی که خودرو دارد با کسی که خودرو ندارد چرا باید تفاوتی باشد؟ در ضمن برای توزیع یارانه بنزین مبتنی بر سهم داشتن همه مردم، باید به همه مردم این یارانه انرژی توزیع گردد تا ذی‌نفعان اصلاح قیمت پیدا شوند بدون اینکه وضعیتشان بدتر شود و حتی افرادی که مصرف بنزین دارند در سقف مصرف سهمیه‌ای خود هیچ هزینه‌ای به آن‌ها متحمل نخواهد شد ولی اگر کسی خواست بیشتر مصرف کند؛ باید هزینه مصرف شخصی خود خارج از سهمیه در نظر گرفته شده برای او را پرداخت کند و از همین مردمی که سهمیه مازاد دارند؛ به قیمت آزاد خریداری کنند. درضمن در صورت تخصیص یارانه بنزین به هر کد ملی و ایجاد سازوکار مبادله سهمیه بنزین، هر فرد در صورت عدم استفاده از یارانه بنزین خود، معادل قیمت نزدیک به قیمت آزاد بنزین را به فروش خواهد رساند و از این محل منفعت مستقیم مالی پیدا خواهد کرد و علاوه بر اینکه افراد انگیزه اقتصادی پیدا می‌کنند که صرفه‌جویی مصرف داشته باشند و بهینه‌سازی مصرف منطق اقتصادی پیدا می‌کند؛ افرادی که تاکنون هیچ سهمی در یارانه بنزین به واسطه نداشتن وسیله نقلیه نداشتند که عمدتا نیز اقشار ضعیف و دهک یک تا شش جامعه هستند؛ از این پس سهم مستقیم خواهند یافت و درآمد آن‌ها نیز بالعکس یارانه نقدی، با تورم کاهش پیدا نخواهد کرد و همواره معادل مشخصی از سهمیه بنزین را دارند که می‌توانند به درآمد قابل توجهی دست یابند به طور مثال یک خانواده 5 نفره فاقد وسیله نقلیه با 150 لیتر سهمیه بنزین به نفر خود با قیمت حدودی 30 هزار تومانی هر لیتر بنزین در بازار مبادله تعادلی بیش از 4.5 میلیون تومان درآمد اضافه در ماه صرفا از محل بنزین به نفر خواهند داشت.

در رابطه با مزیت‌های اجرایی بنزین به نفر در مدل تکمیل یافته آن، چندین مزیت کلیدی برای اقتصاد کشور نیز ایجاد خواهد شد؛ اولا دولت دیگر نقش‌آفرینی قیمتی در بازار بنزین کشور نخواهد داشت و یارانه بنزین را صرفا بین مردم توزیع خواهد کرد و در نهایت قیمت بین مبادله مردم با مردم تعیین خواهد شد و قیمت بنزین یارانه‌ای نیز همواره معادل 1500 تومان خواهد بود.

شکل‌گیری اقتصاد بهینه‌سازی مصرف بنزین در کنار جلوگیری از ایجاد انتظارات تورمی و حفظ آرامش جامعه مهم‌ترین خروجی طرح بنزین به نفر تکمیل یافته است. همچنین بهبود ضریب جینی و افزایش درآمد عموم مردم از اجرای این طرح نیز دیگر مزیت اجرایی این طرح است. سفرهای تک‌سرنشسینی بسیار کاهش پیدا خواهند کرد و این رویکرد اثر مثبتی در کاهش ترافیک دارد و با متنوع‌سازی سبد سوختی به خصوص در شهرهای بزرگ، آلایندگی را شدیدا کاهش خواهد داد. عدالت در توزیع یارانه بنزین رقم خواهد خورد. صنعت حمل‌ونقل مجزا از قیمت بنزین، مسیر خدمات‌رسانی خود را تداوم خواهد بخشید. سبد سوخت کشور متنوع خواهد شد. ذی‌نفع واقعی شدن قیمت بنزین با این طرح ایجاد خواهد شد و بیش از نیمی از مردم با واقعی شدن قیمت بنزین همراه خواهند شد. سقف بنزین یارانه‌ای در کشور با توجه به تعلق گرفتن روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر معادل جمعیت کشور در روز خواهد شد و اگر هم شاهد رشد مصرف بنزین باشیم، رشد مصرف بنزین با قیمت آزاد و منطقی خواهد بود. قاچاق سوخت با آزاد شدن صادرات بنزین در گام نهایی طرح بنزین به نفر تکمیل یافته به پایان خواهد رسید و همه بنزین خارج شده از کشور به شکل کاملا شفاف و از مسیرهای قانونی انجام خواهد گرفت و دیگر شاهد قاچاق سازمان‌یافته بنزین نخواهیم بود. شکل‌‌گیری سفرهای اشتراکی نیز مهم‌ترین خروجی بنزین به نفر خواهد بود. همچنین شاهد کاهش وابستگی به بنزین در سبد سوختی با تخصیص سهمیه جایگزین بنزین به خودروهای حمل‌ونقل عمومی خواهیم بود

برای مسئله مربوط به عدم فشار به حمل و نقل عمومی نیز یک رویکرد بسیار نوین در اجرای این طرح پیاده‌سازی خواهد شد و اپ‌های متنوعی مربوط به سفر اشتراکی ایجاد خواهد شد. سفر اشتراکی یا همپیمایی مدلی از حمل‌ونقل برای افرادی که دسترسی مناسبی به حمل‌ونقل عمومی ندارند و می‌خواهند از خودرو هم استفاده کنند فرصتی ایجاد خواهد کرد که از خودرو استفاده کنند. این مدل از سفر اشتراکی یا همان هم‌پیمایی که Carpooling نیز نام دارد؛ در شرایطی که استفاده از حمل‌ونقل عمومی به هر دلیلی برای فرد مهیا نباشد؛ سفر با خودرو ولی به شکل هوشمند و بین افراد جامعه با خودرو با حداکثر ظرفیت 3 نفر مسافر و یک راننده را فراهم خواهد کرد. در حال حاضر این مدل از حمل‌ونقل در اپلیکشن‌های حمل‌ونقل خصوصی نیز پیاده شده است و تحت عنوان همسفر شما به جای اینکه یک سفر خصوصی بگیرید با یک نفر دیگر به صورت اشتراکی سفر خصوصی خواهید گرفت و به صورت هوشمند نزدیکی مبدا سوار شدن و مقصد پیاده شدن را با هم در نظر خواهد گرفت و هزینه سفر خصوصی شما به شدت کاهش خواهد یافت و تا یک سوم هزینه عادی سفر خصوصی نیز کاهش خواهد یافت که این مدل با ایجاد یک اپ هوشمند علاوه بر اپلیکشن‌های حمل‌ونقل خصوصی در زمینه به کارگیری این مدل از سفر اشتراکی برای چهار نفر از مردم در یک منطقه که یک نفر راننده و دیگر افراد سرنشینان خودرو خواهند بود؛ قابلیت اجرا دارد و هزینه آن به مراتب از تک‌سرنشینی کمتر خواهد بود و از محل کاهش مصرف بنزین و فروش سهمیه و درآمدزایی از آن محل به راحتی جبران خواهد شد.

تسنیم؛ بسیار هم عالی، در بخش پایانی اگر نکته‌ای دارید بفرمایید

طرح بنزین به نفر تکمیل یافته با جدا کردن مصرف شخصی و صنعت حمل‌ونقل و اعطای سهمیه یک لیتر در روز به هر کد ملی فاقد از داشتن یا نداشتن خودرو، به دنبال ایجاد یک بستر مناسب برای افزایش درآمد عموم مردم از محل اصلاح یارانه بنزین و بهبود ضریب جینی است که هیچ آثار تورمی نخواهد داشت و آرامش جامعه را به هم نخواهد زد و موجب شکل‌گیری انگیزه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف خواهد شد و برای همیشه دولت را از بازار بنزین خارج خواهد کرد و مردم با مردم تعامل خواهند داشت.

انتهای پیام/