مرگ تدریجی جنگل های شمال زیر کوه زباله/ زباله های سرگردان !
به گزارش خبرگزاری تسنیم از ساری، استان‌های شمالی کشور به‌ویژه مازندران، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، تراکم بالای جمعیت فصلی و گردشگرپذیری، و ضعف در زیرساخت‌های زیست‌محیطی، همواره در صدر فهرست بحران‌های زیست‌محیطی ایران قرار داشته‌اند. در قلب این بحران‌ها، مسئله «پسماند» جایگاه ویژه‌ای دارد؛ بحرانی که در سایه نارسایی‌های مدیریتی، به تهدیدی جدی برای منابع طبیعی، سلامت عمومی و صنعت گردشگری مازندران بدل شده است.
در این گزارش، با تکیه بر داده‌های رسمی، نظرات کارشناسان و شهروندان، و تحلیل روندهای مدیریتی، تصویری جامع از وضعیت پسماند استان مازندران ارائه می‌شود.
ابعاد نگران‌کننده تولید زباله در مازندران
مازندران با جمعیتی بالغ بر سه میلیون نفر و پذیرایی از میلیون‌ها گردشگر در طول سال، یکی از بالاترین نرخ‌های تولید زباله در کشور را داراست. بر اساس آمار رسمی، میانگین روزانه تولید پسماند در این استان بیش از 3100 تُن است که حدود 1100 تُن آن در مناطق روستایی تولید می‌شود. در ایام تعطیلات و فصل تابستان، این رقم از 4000 تُن نیز فراتر می‌رود.
بیش از 65 درصد زباله‌های تولیدی در استان، زباله‌های تر هستند؛ موادی که بدون تفکیک و بازیافت، عمدتاً به‌صورت دفنی یا رهاسازی در طبیعت مدیریت می‌شوند.
از میان شهرستان‌های استان، ساری، بابل، آمل و قائم‌شهر بیشترین سهم در تولید پسماند را دارند. عدم تفکیک زباله از مبدأ و نبود زیرساخت‌های مؤثر برای بازیافت یا تولید کمپوست، از چالش‌های جدی در این زمینه است.
افزایش مصرف مواد بسته‌بندی، ضعف فرهنگ‌سازی عمومی، نبود سامانه‌های هوشمند جمع‌آوری، و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم جنگل‌ها و سواحل، این بحران را پیچیده‌تر کرده‌اند. هرچند برخی طرح‌های مشارکتی بین شهرداری‌ها و بخش خصوصی برای تفکیک زباله از مبدأ اجرا شده، اما موفقیت آن‌ها محدود، پراکنده و فاقد تداوم بوده است.
پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی انباشت زباله
انباشت زباله آثار مخربی بر محیط‌زیست، سلامت شهروندان و ساختارهای اجتماعی دارد. دفن غیراصولی زباله‌ها، موجب نفوذ شیرابه‌ها به منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها شده و در مناطق روستایی و جنگلی باعث آلودگی خاک و تخریب پوشش گیاهی شده است.
جنگل‌های بکر در اطراف نوشهر، کلاردشت، بابل و ساری، سال‌هاست میزبان مراکز دفن غیراستاندارد بوده‌اند. بوی نامطبوع ناشی از تخمیر زباله‌ها، به‌ویژه در فصل گرما، هوای شهرها را آلوده و سلامت عمومی را تهدید می‌کند. در مناطق نزدیک به مراکز دفن، شیوع بیماری‌های گوارشی و پوستی بیشتر گزارش شده و حضور سگ‌های ولگرد و حیات‌وحش آلوده، تهدیدی جدی برای زیست‌بوم به‌شمار می‌رود.
این بحران به صنعت گردشگری نیز آسیب جدی وارد کرده است. سواحل آلوده، رودخانه‌های پرزباله و جاده‌هایی با بوی زننده زباله، تصویر ناخوشایندی از مازندران در ذهن گردشگران به‌جا گذاشته‌اند.
راهکارها و موانع مدیریت پسماند
با وجود تصویب قوانین متعدد در دهه‌های اخیر پیرامون مدیریت پسماند—از تفکیک مبدأ، بازیافت و تولید کمپوست تا استفاده از فناوری‌های نوین—اما نبود ضمانت اجرایی و اختلاف میان نهادهای محلی و ملی، مانعی جدی بر سر راه اجرای مؤثر این قوانین بوده است.
در مازندران، پراکندگی جمعیت، دشواری‌های جغرافیایی و کمبود منابع مالی، از موانع اصلی اجرای طرح‌های پایدار محسوب می‌شود. یکی از طرح‌های شاخص در این زمینه، پروژه نیروگاه زباله‌سوز ساری است که از سال 1388 آغاز شد و قرار بود طی سه سال به بهره‌برداری برسد، اما با مشکلاتی چون تأمین مالی، اختلاف میان شهرداری و پیمانکار، و واردات تجهیزات ناکارآمد، بارها با تأخیر مواجه شده است.
طبق آخرین گزارش‌ها، این پروژه تا اردیبهشت 1403 حدود 97 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. این نیروگاه قرار است روزانه 450 تن زباله را سوزانده و برق تولید کند. اما کارشناسان نسبت به طراحی ناقص زیرساخت‌های انتقال زباله، پیش‌فرآوری و تصفیه دود هشدار داده‌اند.
در سال‌های اخیر، مسئولان مختلفی درباره این پروژه اظهارنظر کرده‌اند. وزیر کشور نیز اخیراً در بازدید از آن، وعده داده که این نیروگاه تا هفته دولت به بهره‌برداری خواهد رسید. با این حال، مدیران کل سابق محیط‌زیست استان از تأخیرهای مکرر و نبود شفافیت در گزارش‌دهی انتقاد کرده‌اند.
دیدگاه‌های مردمی درباره بحران پسماند
در گفت‌وگو با شماری از شهروندان ساری و بابل، نظرات متنوعی درباره این بحران و پروژه نیروگاه زباله‌سوز مطرح شد:
احمدی، شهروند ساروی: «ما هر روز با بوی بد زباله زندگی می‌کنیم. اگر این نیروگاه راه بیفتد، نجات بزرگی برای شهر خواهد بود.»
نوروزی، فروشنده: «مشکل زباله فقط با یک نیروگاه حل نمی‌شود. باید از مبدأ تفکیک شود. هیچ کار جدی‌ای انجام نشده.»
مهدی رضایی: «طرح زباله‌سوز شبیه پروژه‌هایی است که فقط افتتاح می‌شوند، اما هیچ‌وقت به‌درستی کار نمی‌کنند. فعلاً خوش‌بین نیستم.»
یوسفی، بازنشسته: «اگر مسئولان درست کار کنند، مردم هم همکاری می‌کنند. چند روزی است که زباله‌ها جلوی در خانه‌ها جمع نشده است.»
الگوهای جهانی و الزامات بومی
تجربه موفق کشورهایی مانند ژاپن، آلمان و سوئد در مدیریت پسماند نشان می‌دهد که بدون فرهنگ‌سازی، شفافیت نهادی و عزم ملی، هیچ راهکاری به موفقیت نمی‌رسد. در ژاپن، بیش از 75 درصد زباله‌ها بازیافت یا تبدیل به انرژی می‌شود. در آلمان، تفکیک دقیق زباله از مبدأ و ممنوعیت دفن زباله‌های تر، این کشور را به یکی از کم‌هدررفت‌ترین سیستم‌های مدیریت پسماند جهان بدل کرده است.
در ایران، آموزش همگانی، اصلاح قراردادهای شهرداری‌ها، ایجاد سامانه‌های نظارت مستقل، و الگوبرداری هوشمندانه از این مدل‌ها با نگاه بومی، ضرورتی انکارناپذیر است.
تأمین اعتبار، حلقه مفقوده حل بحران پسماند مازندران
استاندار مازندران نیز اخیراً در نشست مدیریت پسماند استان که با حضور وزیر کشور برگزار شد، تأکید کرد: «پسماند، ابرچالش استان است و نیاز فوری به تأمین اعتبار دارد.»
مهدی یوسفی‌رستمی افزود: «اگر حمایت و همراهی ملی صورت گیرد، مازندران می‌تواند مسیر اصلاح را طی کند. در پنج ماه گذشته، تمرکز اصلی مدیریت استان بر حل مسئله پسماند و ناترازی انرژی بوده است.»
وی از استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها برای ارائه راهکارهای علمی خبر داد و گفت: «در صورت تخصیص یک‌ونیم همت اعتبار، امکان نوسازی و بازسازی تأسیسات کمپوست فراهم می‌شود.»
استاندار همچنین با اشاره به پیشرفت طرح تفکیک زباله از مبدأ افزود: «این طرح ابتدا در 270 روستا آغاز شد و هم‌اکنون به 747 روستا رسیده است. هدف‌گذاری ما رسیدن به 1000 روستا در آینده‌ای نزدیک است.»
انتخابی سرنوشت‌ساز پیش‌روی مازندران
مازندران در آستانه انتخابی سرنوشت‌ساز قرار دارد؛ یا باید به مسیر انباشت بحران ادامه دهد، یا با عزمی راسخ، راهکارهای پایدار، علمی و مشارکت‌محور را در پیش گیرد. نیروگاه زباله‌سوز می‌تواند بخشی از این بحران را مهار کند، اما راه‌حل نهایی نیست.
حل بحران پسماند نیازمند تأمین اعتبار، شفافیت مدیریتی، آموزش عمومی، تقویت مشارکت مردمی و الگوبرداری بومی از تجربیات موفق جهانی است.
انتهای پیام/
