رفتار گلهای چیست؟ ۴ گام ساده و موثر برای دوری از آن
خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو! این ضرب‌المثل قدیمی، به خوبی شرایطی را به تصویر می‌کشد که به جای تصمیم‌گیری فردی، صرفا به دنبال دیگران راه می‌افتیم تا از جمع عقب نمانیم، متفاوت نباشیم و احساس تعلق داشته باشیم؛ از خرید یک لباس یا کالا گرفته تا تصمیم‌گیری درباره سرمایه‌گذاری در یک دارایی دیجیتال. حتی اگر خودتان تا حالا گرفتار این رفتار نشده باشید، احتمالا آن را در اطرافیانتان زیاد دیده‌اید.
در چنین موقعیت‌هایی، با پدیده‌ای به نام «رفتار گلهای» یا «سوگیری گلهای» روبهرو هستیم؛ رفتاری که در آن فرد به‌جای تصمیم‌گیری مستقل، دنباله‌رو جمع می‌شود. این نوع واکنش به‌ویژه در بازارهای مالی بسیار شایع است و گاهی حتی باعث بروز بحران‌های بزرگ می‌شود. در ادامه این مطلب، به بررسی رفتار گلهای از جنبه‌های مختلف روانشناختی پرداخته‌ایم و چندین راهکار را برای اجتناب از این رفتار در بازارهای مالی معرفی کرده‌ایم.
رفتار گلهای (Herd Behavior) چیست؟
رفتار گلهای یا همان سوگیری گلهای (Herd Behavior)، همانطور که از اسمش مشخص است، به تصمیم‌گیری جمعی بین گروه‌های مختلف اشاره دارد. یعنی افراد با پیروی و بر اساس تصمیمات دیگران اقدام به انجام کاری می‌کنند، نه بر اساس تصمیم‌گیری‌های خودشان. رفتار گلهای در زمینه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و همچنین بازارهای مالی دیده می‌شود.
علل شکل گیری رفتار گله ای در بازار چیست؟
رفتار گلهای (Herd Behavior) حرکتی نیست که فقط این روز‌ها شاهد آن باشیم. در واقع ریشه این رفتار به گذشته‌های دور برمیگردد. انسان در طول تاریخ و خصوصا در سال‌های اولیه، بیشتر به صورت گروهی زندگی کرده و تکامل یافته است. در شرایط ابتدایی که انسان‌ها به دور از هر گونه امکانات اولیه‌ای بودند، زندگی و حضور در جمع به معنای امنیت بیشتر در برابر خطرات طبیعی و همچنین شکارچیان بود. بنابراین، اطاعت از رفتار جمع و هماهنگی با دیگران تا حدودی یک مکانیسم دفاعی برای تمامی افراد به‌شمار می‌رفت.
این یکی از اصلی‌ترین دلایل روانشناختی است که رفتار گلهای از گذشته‌های دور در میان تمامی انسان‌ها شکل گرفته است و به مرور زمان پای خود را به زمینه‌های مختلف از جمله تصمیم‌گیری در بازارهای مالی باز کرده است. در ادامه به بررسی دلایل بیشتری پرداخته‌ایم.
عوامل روانشناختی (فومو)
یکی از اصلی‌ترین دلایلی که افراد در بازارهای مالی مطابق تصمیم‌گیری‌های دیگران عمل می‌کنند، همان ترسی است که از گذشته‌های دور انسان با حضور در کنار دیگران و دنبال کردن رفتار آن‌ها، بر آن غلبه کرده است.
فومو (FOMO) یا همان ترس از دست دادن باعث می‌شود افراد در شرایط مختلف، خصوصا زمان‌های غیر‌عادی بازار، وقتی می‌بینند که تعداد زیادی از اطرافیانشان کاری را انجام می‌دهند (مثلا سرمایه‌گذاری در یک رمزارز)، بدون تحلیل منطقی، فقط آن رفتار را تقلید کنند. چون به اصطلاح نمی‌خواهند از قافله عقب بمانند و چیزی را از دست بدهند! اگر برای اولین بار است که با مفهوم فومو FOMO آشنا می‌شوید، مقاله «فومو چیست» می‌تواند به درک بیشتر شما کمک کند.
اعتماد به جمع، بی‌اعتمادی به خود
یکی دیگر از دلایل اصلی شکل گرفتن رفتار گلهای در بازارهای مالی ترجیح دادن آگاهی دیگران نسبت به دانش و خرد فردی است. خیلی اوقات فومو نیز باعث می‌شود افراد به توانایی تحلیل و دانش خود اعتماد نداشته باشند. در نتیجه یک سوگیری جمعی شکل می‌گیرد و از تصمیمات دیگران پیروی می‌کند.
مسائل اجتماعی
ما انسان‌ها به جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم وابسته هستیم و مسائلی مانند نیاز به تعلق، عدم قطعیت و گاهی اوقات فشار اجتماعی باعث می‌شوند به جای داشتن عملکردی مستقل، از دیگران پیروی کنیم و به اصطلاح همرنگ جماعت شویم. تطابق یا همرنگی با جمع conformity، یکی از مفاهیم مهم در روان‌شناسی اجتماعی محسوب می‌شود که در بازارهای مالی نیز نقش برجسته‌ای دارد. در نتیجه این مسئله، حتی در موقعیت‌هایی که پاسخ و تصمیم درست برای خودمان واضح است، ممکن است برای پرهیز از تضاد با گروه یا ترس از طرد شدن اجتماعی، نظر خودمان را کنار بگذاریم و به دنبال دیگران حرکت کنیم.
پیامدهای رفتار گلهای در بازار ارز دیجیتال
رفتار یا سوگیری گلهای در تمامی ابعاد زندگی به خصوص در بازارهای مالی می‌تواند پیامدهای منفی زیادی را به دنبال خود داشته باشد. رشد حباب قیمتی و تشدید نوسانات و آشفتگی بازار از نمونه‌های بارز این پیامد‌ها هستند. در ادامه، به‌طور دقیق‌تر به توضیح هر کدام از موارد گفته شده پرداخته‌ایم.
رشد حباب قیمتی و سقوط های ناگهانی
رشد حباب قیمتی از اصلی‌ترین پیامدهای رفتار گلهای در بازار مالی به حساب می‌آید. حباب قیمتی زمانی اتفاق می‌افتد که ارزش یک دارایی مالی مانند ارز‌های دیجیتال، سهام، املاک و مستغلات به طور قابل توجهی بیشتر از ارزش ذاتی آن‌ها افزایش می‌یابد. در اینجا و برای درک بهتر، یکی از زمان‌هایی را که در بازارهای مالی حباب اتفاق می‌افتد، توضیح داده‌ایم.
۱- رشد اولیه ارزش یک دارایی: در ابتدا و قبل از اینکه حباب قیمتی ایجاد شود، ممکن است ارزش یک سهم یا دارایی خاص مانند ارز دیجیتال به دلایل مختلف، مانند معرفی یک سرویس جدید، با افزایش قیمت روبهرو شود. در این مرحله، سرمایه‌گذاران اولیه‌ای وجود دارند که برای خرید آن دارایی دلایل منطقی خود را دارند (تحلیل، فناوری جدید، سوددهی و…).
۲- موج بعدی سرمایه‌گذاران: وقتی رشد قیمت ادامه پیدا می‌کند، سوگیری و رفتار گلهای در بین موج جدیدی از افراد شکل می‌گیرد و آن‌ها در ظاهر سرمایه‌گذارا، فقط چون «بقیه دارند سود می‌برند»، به خرید آن دارایی روی می‌آورند، بدون بررسی دقیق.
۳- تشدید رشد قیمتی در اثر رفتار گلهای: سوگیری گلهای در بازار مالی در کوتاه مدت با رشد شدید قیمت همراه است که در واقع محرک اصلی افزایش حباب قیمتی است. در چنین شرایطی هرچه افراد بیشتری در یک دارایی سرمایه‌گذاری کنند، قیمت‌ها سریع‌تر رشد می‌کنند. این مسئله باعث می‌شود حتی افرادی که به آن دارایی علاقه‌ای هم ندارند، بترسند که از قافله عقب بمانند (FOMO) و به خرید بپردازند.
۴- بی‌توجهی به منطق اقتصادی: در پی این رفتار گلهای، قیمت‌ها از ارزش ذاتی‌شان فاصله می‌گیرند؛ اما کسی اهمیت نمی‌دهد چون بیشتر افراد بازار مشغول خرید هستند.
۵- پیک و انفجار حباب: به محض اینکه روند صعودی متوقف شود یا اخبار منفی بیاید، ناگهان ورق برمیگردد و به اصطلاح حباب بازار می‌ترکد. در این شرایط باز هم به دلیل سوگیری گلهای، همه سعی می‌کنند به تقلید از دیگری دارایی خود را بفروشند تا از ضرر خود جلوگیری کنند. در نتیجه این فشار فروش قوی، بازار با سقوط شدید قیمت روبهرو می‌شود.
تشدید نوسان ها و تلاطم بازار
در شرایطی که بازار با رفتار گلهای افراد روبهرو می‌شود، شرایط با‌ثبات خود را از دست می‌دهد و روند‌های صعودی و نزولی شدیدی را تجربه می‌کند. در چنین شرایطی، حتی ممکن است حجم زیادی از دارایی افراد در بازار لیکویید شود. این مسئله در خیلی از مواقع می‌تواند به یک بحران مالی غیر‌قابل کنترل نیز تبدیل شود. برای آشنایی با مفهوم لیکویید شدن و جلوگیری از آن، می‌توانید مقاله «بررسی مفهوم لیکویید در بازار ارز دیجیتال و جلوگیری از آن» را مطالعه کنید.
نمونه ای از حباب‌ها در دنیای مالی
تا به اینجا با مفهوم رفتار گلهای (Herd Behavior)، تاریخچه و همچنین پیامدهای آن در بازارهای مالی آشنا شدید. در ادامه به بررسی چندین نمونه واقعی از این پیامد‌ها پرداخته‌ایم.
حباب دات کام (Dotcom Bubble)
یکی از حباب‌های معروف بازارهای مالی، حباب داتکام است که با نام حباب اینترنت نیز شناخته می‌شود. محرک اصلی این حباب، رفتار گلهای در بورس بود که منجر به سقوط قابل توجه بازار و رکود اقتصادی در سال ۲۰۰۰ شد.
اما داستان اصلی از چه قرار بود؟!
در اواسط دهه ۱۹۹۰، استفاده از اینترنت بسیار زیاد شده بود و تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران معتقد بودند این تکنولوژی قرار است انقلابی عظیم در بازار کسبوکار ایجاد کند. در نتیجه این دیدگاه، حبابی به اسم دات کام اتفاق افتاد که نقطه شروع آن از سال ۱۹۹۵ بود و طی آن سرمایه‌گذاران به شدت در شرکت‌های مبتنی بر اینترنت (دات‌کام‌ها) سرمایه‌گذاری کردند.
در طی مدتی کوتاه، قیمت سهام خیلی از این شرکت‌ها چند برابر شد. بیشتر این شرکت‌های داتکام بدون درآمد واقعی یا سوددهی، فقط با ایده‌های جذاب و قول‌های نمادین، شروع به جذب سرمایه می‌کردند؛ اما پس از مدتی این شرکت‌ها نتوانستند به قول‌های خود عمل کنند. با شکست چندین شرکت بزرگ، ترس زیادی بین سرمایه‌گذاران ایجاد شد و همه شروع به فروش سهام‌های خود کردند. در نتیجه رفتار گلهای افراد برای فروش سهامشان، حباب بازار بورس ترکید و سقوط کرد.
حباب مسکن و بحران مالی سال ۲۰۰۸ (U.S Housing Bubble)
بحران مالی سال ۲۰۰۸ آنقدر عظیم بود که حتی اگر در بازارهای مالی هم فعالیت نداشته باشید، حداقل یک بار نام آن به گوشتان خورده است. حبابی که نقطه شروع آن به اوایل دهه ۲۰۰۰ برمیگردد و در نهایت در سال ۲۰۰۸ به یک بحران جهانی تبدیل شد.
داستان اصلی از این قرار بود که در اوایل دهه ۲۰۰۰، بانک‌های آمریکایی فکر می‌کردند قیمت خانه همیشه بالا می‌رود. به همین دلیل شروع به ارائه تعداد زیادی از وام‌های مسکن به شکل اوراق قرضه در میان حجم زیادی از افراد کردند، حتی اشخاصی با اعتبار مالی بسیار پایین. این وام‌ها که به آن‌ها «وام‌های ساب‌پرایم» گفته می‌شد، ریسک زیادی داشتند. اما چون خیلی‌ها فکر می‌کردند قیمت خانه همیشه بالا می‌رود، بانک‌ها هم نگران نبودند و خیال می‌کردند حتی اگر وام‌گیرنده نتواند پولش را پس بدهد، می‌شود خانه را با قیمت بالاتر فروخت و ضرری نکرد. اما متاسفانه ورق برگشت، بازار مسکن بعد از چندین سال با رکورد مواجه شد و بر اساس پیش‌بینی خیلی از افراد جلو نرفت.
در نتیجه، ارزش اوراق بهاداری که بر اساس این وام‌های مسکن ساخته شده بود نیز سقوط کرد. از آنجاییکه شرکت‌های بزرگ بسیاری در این اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کرده بودند، با بحران نقدینگی مواجه شدند، ورشکست شدند و در ادامه بازار مسکن با رکود مواجه شد.
راهکارهای مقابله و اجتناب از رفتارهای گلهای
همانطور که بالاتر بررسی کردیم، رفتارهای گلهای، به‌ویژه در بازارهای مالی، می‌توانند ریسک‌های سنگین و گاه جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشند. پیروی از این سوگیری‌ها معمولا به تصمیم‌گیری‌های نادرست و در نهایت زیان مالی ختم می‌شود. نکاتی که در ادامه توضیح داده‌ایم، به شما کمک می‌کنند تا در دام سوگیری‌های گلهای نیفتید و تا حد امکان از ضررهای مالی بزرگ در امان بمانید.
ارتقا سواد مالی و تحلیل شخصی
در بسیاری از مواقع، پیروی از رفتار دیگران ناشی از نداشتن اعتماد نسبت به دانش و آگاهی شخصی خودتان است. بخشی از این بی‌اعتمادی را می‌توان با افزایش سواد مالی و مطالعه در زمینه‌های مرتبط برطرف کرد. در نتیجه، به‌جای تقلید از تصمیم‌های دیگران، می‌توانید با تکیه بر توانایی‌ها و آگاهی خودتان، تصمیم‌گیری‌های مستقل و آگاهانه‌تری داشته باشید.
کنترل هیجانات و پیروی از منطق
بسیاری از تصمیم‌گیری‌های اشتباه در بازارهای مالی، به‌ویژه بازار کریپتو که فضای آن سرشار از هیجان و گاه نوسان است، صرفا به‌خاطر نداشتن سواد مالی در تحلیل بازار نیست. پشت پرده بسیاری از جهش‌ها و همچنین روند‌های نزولی بازار به دلیل دخیل شدن احساسات افراد در بازار است. نگاه به بازار از دید تحلیل سنتیمنتال، می‌تواند کمک بزرگی در تصمیم‌گیری‌های شما داشته باشد.
افراد زیادی با وجود تسلط بر جنبه‌های مختلف بازار و تجربه در تحلیل‌های تکنیکال و بنیادی، به دلیل ناتوانی در مدیریت احساسات خود دچار خطا می‌شوند و ناخودآگاه سعی می‌کنند رفتار جمع را تقلید کنند. به همین دلیل، روان‌شناسی بازار نقشی کلیدی در موفقیت مالی ایفا می‌کند و می‌تواند مانع بروز بسیاری از بحران‌های فردی و تصمیم‌گیری‌های پرریسک شود.
تنوع‌سازی و ساختاردهی به پورتفولیو
حتی اگر در شرایط بحرانی و تحت فشار، تصمیم‌گیری‌های شخصیتان را کنار بگذارید و صرفا با پیروی از دیگران وارد بازار شوید، داشتن مدیریت ریسک می‌تواند تا حد زیادی جلوی ضررهای مالی شما را بگیرد. استفاده از ابزارهایی مانند حد ضرر و حد سود و همچنین داشتن یک پورتفوی از دارایی‌های مختلف باعث می‌شود در شرایط ناپایدار بازار، حتی در زمان سقوط شدید قیمت‌ها، تمام سرمایه خود را از دست ندهید و در بازار زنده بمانید! برای آشنایی بیشتر با ترفند‌های مدیریت ریسک و حفظ سرمایه در شرایط بحرانی، مقاله «مدیریت ریسک و مراحل انجام آن» را از دست دهید.
تدوین استراتژی بلند مدت و اهداف مشخص
یکی از مهم‌ترین عواملی که به شما کمک می‌کند از رفتارهای هیجانی و گلهای در بازارهای مالی فاصله بگیرید، داشتن یک استراتژی معاملاتی دقیق و شخصی‌سازی‌شده در طولانی مدت است. استراتژی معاملاتی یعنی شما از قبل می‌دانید چه زمانی وارد معامله شوید، حجم مهاملتان چه قدر باشد، سفارش‌های خود را به چه شکلی ثبت کنید، چطور مدیریت ریسک داشته باشید و ده‌ها مورد مهم دیگر.
اما نکته کلیدی فقط داشتن استراتژی نیست؛ بلکه تست کردن آن، پیدا کردن نقاط ضعف و بهبود مستمر آن و همچنین پیروی از آن است. وقتی بارها و بارها استراتژی خود را بررسی کرده‌اید و به آن اعتماد دارید، دیگر تصمیمات هیجانی و جمعی دیگران برایتان جذاب نیست. چرا؟ چون شما مسیر خودتان را می‌شناسید و می‌دانید که این روش حاصل تجربه، آزمون و خطا و شناخت شخصی شما از بازار است. پس در لحظه‌های حساس، به‌جای دنباله‌روی از جمع، با اطمینان مسیر خودتان را می‌روید و این یکی از رازهای موفقیت پایدار در بازارهای مالی است.
سخن نهایی
گاهی پیش می‌آید که افراد به‌جای تصمیم‌گیری‌های فردی خود، فقط به‌دنبال جمع حرکت می‌کنند؛ بدون آنکه تحلیل و بررسی شخصی داشته باشند و یا تصمیم مستقل خود را اولویت قرار دهند. این پدیده را «رفتار گلهای» یا «سوگیری گلهای» می‌نامند. چنین رفتاری مخصوص یک حوزه خاص نیست و در بازارهای مالی هم زیاد دیده می‌شود؛ اما مشکل اینجاست که این نوع تصمیم‌گیری‌ها می‌توانند پیامدهای سنگینی به‌همراه داشته باشند؛ گاهی حتی جبران‌ناپذیر.
در این مطلب، درباره‌ی رفتار گلهای یا سوگیری گلهای در بازارهای مالی صحبت کردیم و چند نکته مهم را هم بررسی کردیم که کمک می‌کنند گرفتار این سوگیری نشوید. یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای جلوگیری ضررهای مالی در سوگیری‌های گلهای، مدیریت ریسک است. چه بازار در حال رشد باشد، چه حتی زمانی که با افت شدیدی روبهرو می‌شود، اگر مدیریت ریسک در استراتژی شما وجود داشته باشد، می‌توانید جلوی بسیاری از ضررها را بگیرید.
استفاده از ابزارهایی مثل حد ضرر، یکی از پایه‌های مهم مدیریت ریسک است. با ثبت‌نام در صرافی بیت‌پین، می‌توانید از تمامی ابزار‌های مختلفی که برای تحلیل و حفظ دارایی وجود دارد استفاده کنید و ریسک خود را به حداقل برسانید.
سوالات متداول
- رفتار گلهای به چه معناست؟
رفتار گلهای که با نام سوگیری گلهای نیز شناخته می‌شود به تصمیم‌گیری‌های دسته‌جمعی افراد اشاره دارد. این رفتار در زمینه‌های مختلف از جمله بازارهای مالی دیده می‌شود.
- چه عواملی موجب رفتار گله ای در بازار ارز دیجیتال می شود؟
دلایل مختلفی از جمله نیاز به تعلق و ترس از دست دادن یا فومو باعث می‌شود سوگیری در تصمیم‌گیری‌های افراد به وجود بیاید، به خصوص در بازارهای مالی و ارز دیجیتال.
- چگونه از رفتارهای گله ای دور بمانیم؟
داشتن استراتژی بلند‌مدت، کنترل هیجانات و مسلط به روان‌شناسی بازار به شما کمک می‌کند تا از سوگیری گلهای در بازارهای مالی اجتناب کنید.
