ارز فیات چیست و چه تفاوتی با ارز دیجیتال دارد؟

ارز فیات یعنی چه؟ ارز یا پول فیات، هر نوع پول کاغذی یا سکه فلزی رایج در کشورها است که به‌صورت روزمره استفاده می‌شود؛ مانند ریال ایران، دلار آمریکا، پوند انگلیس و ین ژاپن. تاریخچه استفاده از ارز فیات به چند قرن گذشته بازمی‌گردد؛ اما با رونق فناوری و پیشرفت آن، ارزهای دیجیتال روی‌کار آمدند و اهمیت درک مفهوم ارز فیات یا پول بدون پشتوانه را دوچندان کردند. در ادامه این مقاله از ایران بروکر می‌خوانیم ارز فیات چیست، چگونه کار می‌کند، چه تفاوتی با ارزهای دیجیتال دارد و چرا باید بدانیم که ارز فیات یعنی چه؟!

پول غیر قابل تبدیل چیست؟

ارز فیات (Fiat Currency) یا همان پول غیرقابل تبدیل، نوعی پول است که ارزش آن وابسته به اعتمادی است که نسبت به دولت صادرکننده آن وجود دارد. به‌زبان ساده، ارز فیات پولی است که پشتوانه‌ مادی ندارد و تنها به‌واسطه اعلام دولت به‌عنوان “پول قانونی” ارزش‌گذاری می‌شود. اسکناس‌ها و سکه‌هایی که امروز در اغلب کشورها برای مبادلات استفاده می‌شوند، نمونه‌هایی از ارز فیات هستند. این نوع پول برخلاف ارزهای کالایی، قابل بازخرید با یک دارایی خاص نیست و صرفاً بر پایه اعتماد و پذیرش عمومی در جامعه کار می‌کند.

پول بدون پشتوانه از نظر اقتصادی انعطاف‌پذیری بیشتری به دولت‌ها و بانک مرکزی می‌دهد تا در شرایط بحرانی با تنظیم عرضه پول، تورم یا رکود را مدیریت کنند. اما از‌آنجایی‌که دولت‌ها می‌توانند بدون محدودیت آن را چاپ کند، خطراتی همچون تورم شدید یا حتی ابرتورم نیز در کمین خواهد بود. برخلاف ارزهای دیجیتال که اغلب دارای محدودیت عرضه و ساختار غیرمتمرکز هستند، ارز فیات کاملاً تحت کنترل نهادهای مرکزی و دولت‌ها است و ثبات یا بی‌ثباتی آن ارتباط مستقیم با سیاست‌های اقتصادی دارد.

تاریخچه ارز فیات

مفهوم ارز فیات یا پول بدون پشتوانه برای نخستین بار در قرن یازدهم میلادی در چین به کار گرفته شد؛ زمانی‌که حکومت سیچوآن تصمیم گرفت به‌جای سکه‌های فلزی، پول کاغذی چاپ کند. این پول‌ها برای مبادله کالاهایی مانند ابریشم، طلا و نقره استفاده می‌شدند. در قرن سیزدهم، کوبلای خان، امپراتور مغول، ارز فیات را در سراسر امپراتوری خود گسترش داد، اما به‌دلیل چاپ بیش از حد آن، با تورم شدیدی مواجه شد و همین موضوع یکی از دلایل سقوط اقتصادی آن دوره شد. با گذشت زمان، برخی کشورهای اروپایی مانند سوئد، هلند و اسپانیا نیز سیستم Fiat Currency را راه‌اندازی کردند.

با آغاز قرن بیستم، به‌ویژه در دوران پس از جنگ جهانی اول و دوم، بسیاری از کشورها برای مقابله با رکود اقتصادی و کاهش وابستگی به طلا، به سمت استفاده گسترده از ارزهای فیات حرکت کردند. نقطه عطف این روند، تصمیم ایالات متحده در سال 1971 بود؛ زمانی که رئیس‌جمهور ریچارد نیکسون سیستم استاندارد طلا را به‌طور کامل کنار گذاشت و دلار آمریکا را به یک پول غیرقابل تبدیل تغییر داد. از آن زمان به بعد، تقریباً تمامی اقتصادهای جهان ارز فیات را به‌عنوان مبنای سیستم پولی خود پذیرفته‌اند.

مزایا و معایب استفاده از ارز فیات

ارز فیات که امروزه پایه اصلی سیستم‌های مالی جهانی را تشکیل می‌دهد، مزایای متعددی مانند انعطاف‌پذیری در مدیریت اقتصادی، هزینه پایین تولید و سهولت استفاده دارد. اما از‌آنجاکه پول بدون پشتوانه محسوب می‌شود و ارزش آن به اعتماد عمومی و سیاست‌های دولت بستگی دارد، در برابر تورم، بی‌ثباتی سیاسی و سوء مدیریت اقتصادی بسیار آسیب‌پذیر است. بسیاری از بحران‌های اقتصادی در دهه‌های گذشته، از جمله ابرتورم زیمبابوه یا کاهش ارزش ریال ایران، نمونه‌هایی از ریسک‌های ذاتی Fiat Currency به‌شمار می‌روند. در این بخش از مقاله ارز فیات چیست، به بررسی مزایا و معایب آن می‌پردازیم.

ارز فیات چگونه کار می‌کند؟

ارز فیات، در واقع هیچ پشتوانه‌ای جز اعتبار دولت ندارد. بانک مرکزی هر کشور مسئول صدور، مدیریت و تنظیم عرضه این نوع پول است. این نهاد از ابزارهایی مانند نرخ بهره و ذخایر بانکی استفاده می‌کند تا ارزش پول، سطح تورم، نرخ بیکاری و رشد اقتصادی را کنترل کند. در واقع، ارز فیات به سیاست‌های پولی وابسته است و دولت‌ها از این طریق تلاش می‌کنند ثبات اقتصادی ایجاد کنند.

به‌طور کلی افزایش عرضه پول ممکن است به رشد اقتصادی کمک کند، اما درصورتی‌که بیش از حد باشد، منجر به تورم یا حتی ابرتورم خواهد شد. از سوی دیگر، بانک‌ها نیز نقش مهمی در گردش این نوع پول ایفا می‌کنند؛ بانک‌ها با اعطای وام، به خلق اعتبار می‌پردازند و حجم پول در گردش را افزایش می‌دهند.

بیشتر بخوانید: چرا نرخ بهره در بازار فارکس اهمیت بالایی دارد؟

مقایسه ارزهای دیجیتال و ارزهای فیات

ارزهای دیجیتال و ارزهای فیات دو شکل متفاوت از پول هستند که هر کدام بر پایه فلسفه‌ها و سازوکارهای خاصی عمل می‌کنند. دولت‌ها به‌عنوان مسئول اصلی ارز فیات شناخته می‌شوند و در مقابل، ارزهای دیجیتال مانند بیت‌ کوین (BTC) بر بستر فناوری بلاک‌ چین ایجاد می‌شوند. بنابراین یکی از تفاوت‌های مهم، تمرکزگرایی و غیرمتمرکز بودن این دو نوع ارز است. در ادامه به بررسی تفاوت‌های کلیدی ارز دیجیتال و ارز فیات می‌پردازیم.

لیست ارزهای فیات

امروزه تقریباً تمام ارزهای رایج در جهان از نوع ارز فیات هستند؛ یعنی پشتوانه‌ای مانند طلا یا نقره ندارند و ارزش آن‌ها به اعتماد عمومی نسبت به دولت صادرکننده وابسته است. این پول‌های بدون پشتوانه توسط بانک‌های مرکزی صادر شده و به‌عنوان پول قانونی در کشورها به رسمیت شناخته می‌شوند. در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین ارزهای فیات می‌پردازیم.

• دلار آمریکا (USD)
• یورو (EUR)
• پوند استرلینگ بریتانیا (GBP)
• ین ژاپن (JPY)
• فرانک سوئیس (CHF)
• دلار کانادا (CAD)
• دلار استرالیا (AUD)
• یوان چین (CNY)
• روپیه هند (INR)
• روبل روسیه (RUB)
• ریال ایران (IRR)
• لیر ترکیه (TRY)
• راند آفریقای جنوبی (ZAR)
• وون کره جنوبی (KRW)
• پزو مکزیک (MXN)

میانگین طول عمر ارز فیات چقدر است؟

میانگین طول عمر ارزهای فیات، چندان طولانی نیست. اولین ارز فیات که دلار امریکا بود در سال 1971 متولد شد. براساس مطالعات تاریخی، میانگین طول عمر ارز فیات حدود 35 سال برآورد شده است. از طرفی در برخی منابع گفته شده که میانگین طول عمر ارز فیات 50 تا 90 سال است. در واقع بیشتر ارزهای فیات در طی چند دهه یا به‌دلیل سقوط اقتصادی، تورم شدید، تغییر نظام سیاسی یا جایگزینی با ارز جدید، از چرخه اقتصادی حذف شده‌اند. 

نمونه‌های بارز آن، مارک آلمان در دوران جمهوری وایمار، دلار زیمبابوه و حتی کاهش شدید ارزش ریال ایران در سال‌های اخیر است که همگی نشان‌دهنده آسیب‌پذیری Fiat Currency در بلندمدت هستند.

کلام پایانی

به‌طور کلی، ارز فیات یا همان پول بدون پشتوانه، نقش کلیدی در سیستم‌های مالی مدرن ایفا می‌کند و به‌عنوان ابزار اصلی مبادله و ذخیره ارزش در جهان پذیرفته شده است. این ارزها اگرچه انعطاف‌پذیری بالایی دارند و به دولت‌ها امکان سیاست‌گذاری اقتصادی می‌دهند، اما در مقابل، مستعد تورم، بی‌ثباتی و سقوط ارزش در شرایط بحرانی‌ خواهند بود. از سوی دیگر، ارزهای دیجیتال با ساختار غیرمتمرکز، عرضه محدود و فناوری بلاک ‌چین، جایگزینی نوآورانه و رو به رشد برای ارزهای فیات به شمار می‌روند.